Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Hàn thực

Gia Cát Lượng vô tình tạo ra món ăn nổi tiếng vào ngày Tết ra sao?

Tết Đầu lúa của người Raglai và K’ho ở Bình Thuận

Người phụ nữ khai báo y tế gian dối khi về quê ăn Tết bị xử phạt 15 triệu đồng

Hàng loạt thông tin rao bán nhà cắt lỗ sau Tết: Cẩn trọng kẻo “vỡ trận”

Học sinh TP HCM đi học lại sau kỳ nghỉ tết dài

Nguồn gốc Tết Hàn thực

Theo chiết tự tiếng Hán “Hàn thực” là "đồ ăn lạnh". Tết này có nguồn gốc từ một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời ở Trung Quốc.

Vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.

Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công dành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi.

Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.

Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng.

Nhà vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, đến ngày 3 tháng 3 là ngày chết cháy của 2 mẹ con Tử Thôi thì cấm dùng lửa nấu ăn. Ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực.

Tết Hàn Thực ở Việt Nam

Tuy có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực ở Việt Nam lại mang ý nghĩa hoàn toàn khác. Vào ngày này, người dân thường nấu đồ ăn chín để nguội với tấm lòng thành kính dâng lên tổ tiên để tưởng nhớ công ơn dưỡng dục.

Tết Hàn Thực ở Việt Nam không kiêng lửa như ở Trung Quốc. Đặc biệt, người Việt sáng tạo nên món bánh trôi bánh chay để tượng trung cho đồ ăn nguội. Vì vậy, Tết Hàn thực ở Việt Nam còn có tên khác là Tết Bánh trôi Bánh chay.

Đầu tháng 3, thời tiết bắt đầu nóng lên, chuẩn bị sang hè, để đánh dấu giai đoạn chuyển mình người ta làm Tết Hàn thực để thờ cúng đất trời, tổ tiên, có nơi còn thờ thần hoàng làng. Cũng vào dịp này, mọi người dù đi đâu, ở đâu cũng đều trở về để tảo mộ, sum họp những ngày Thanh minh.

Ý nghĩa của bánh trôi, bánh chay

Tết Hàn thực của người Việt mang ý nghĩa hướng về cội nguồn và tưởng nhớ những người đã khuất. Người Việt có lệ dâng bánh trôi lễ Hai Bà Trưng vào ngày mùng 6/3 ở Hà Tây. Tiếp đó, ngày giỗ tổ Hùng vương mùng 10/3 người Việt từ khắp mọi miền tổ quốc về đền Hùng, Phú Thọ thắp hương và dâng cúng những đĩa bánh trôi bánh chay, tưởng nhớ cội nguồn... Rõ ràng tết Hàn thực ở Việt Nam mang màu sắc dân tộc riêng, trường tồn trong quá trình dựng nước và giữ nước.

Từ xa xưa, bánh trôi bánh chay đã đi vào thơ ca dân tộc như một món ăn đặc trưng. Bánh trôi nặn viên nhỏ, ngoài trắng, trong nhân đường đỏ, thả luộc trong nồi nước sôi, khi bánh nổi lên mặt nước vớt ra vừa chín tới. Còn bánh chay thì nặn tròn dẹt, không nhân, đặt lên đĩa nhỏ, khi ăn đổ nước đường lên trên.

Cả bánh trôi và bánh chay đều được làm từ bột gạo nếp, mang ý nghĩa vinh danh nền văn minh lúa nước từ lâu đời. Ngày này như một dịp để cả nhà quây quần ôn lại chuyện xưa tích cũ, chuyện một thời đã xa của dân tộc ta.

Cũng có tích kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích "bọc trăm trứng" của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng của Đức Lạc Long Quân. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chay tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển.

Những truyền thống này đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt, để rồi cứ đến ngày Tết Hàn thực, người người nhà nhà lại nô nức chuẩn bị làm bánh trôi, bánh chay. Với mùi thơm phức của đỗ xanh, đường mật, không khí Tết dường như trở nên sôi động và ý nghĩa hơn.