Giáo sư Ngô Đức Thịnh là người nổi tiếng trong giới nghiên cứu về đạo Mẫu, chẳng thế mà mỗi khi có sự kiện liên quan đến văn hóa Tam phủ, Tứ phủ, về hầu đồng thì các nhà khoa học, báo chí và cả đền phủ đều thường tìm đến ông.
Thế giới những người làm nghề hầu đồng, thường con nhang đệ tử theo hầu, oai phong nơi đền phủ, có người đi đâu thì dăm bảy đệ tử theo ngay.
Thế mà những việc trong đền phủ, có gì khó khăn liền bốc máy gọi cho giáo sư Ngô Đức Thịnh, từ chuyện bày biện thờ cúng ra sao, lại cả những bài chầu văn hay là nghi lễ hầu đồng làm sao cho phải. Những lần như thế, giáo sư lại tận tình chỉ bảo, góp ý. Có thể nói không ngoa là chẳng mấy “ông đồng bà cốt” ở Việt Nam lại không biết tới danh giáo sư Ngô Đức Thịnh.
Sở dĩ tôi biết nhiều những câu chuyện bên lề nghiên cứu của giáo sư đó là vì ông chính là thầy dạy chúng tôi lớp học thạc sĩ tại Viện Nghiên cứu Văn hóa ở Hà Nội. Khi tôi học thì thầy không còn làm viện trưởng nữa, chỉ toàn tâm toàn ý cho nghiên cứu văn hóa dân gian, nhất là đạo Mẫu. Giáo sư đã đưa cả lớp chúng tôi đến các đền phủ để nghiên cứu các lễ hầu đồng. Những “ông đồng bà cốt” gặp thầy của chúng tôi chẳng khác gì gặp người nhà.
Ý thức cội nguồn dân tộc trong Ðạo Mẫu
Tất cả các lễ hội, các đền phủ lớn khắp đất nước Việt Nam, đều in dấu chân của giáo sư Ngô Đức Thịnh. Ông thích nhất là công việc điền dã, thực địa, tự mình mắt thấy tai nghe. Những chuyến đi của ông, cũng phong phú như những bài văn công đồng:
“Đền Sòng Sơn địa tiên vương mẫu
Chốn Phủ Giầy nổi dấu thiên hương”
GS.TS Ngô Đức Thịnh, sinh năm 1944 tại Hải Phúc, Hải Hậu, Nam Định. Năm 1980, ông bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ. Ông nghiên cứu về đền phủ từ những năm 1980, cuốn “Hát văn” của Ngô Đức Thịnh xuất bản từ năm 1992, vào cái thời điểm mà hầu đồng hát văn vẫn bị xem là mê tín dị đoan. Thời kỳ đó, để nghiên cứu hầu đồng, ông đã phải tổ chức “hầu đồng chui”.
“Hầu đồng” như một hoạt động văn hóa với việc “đồng bóng” trục lợi vẫn có những khoảng sáng tối lẫn lộn. Có người quá sùng bái, cuồng tín, có người lại dị ứng cho rằng đồng cốt chỉ là mê tín dị đoan.
Giáo sư Ngô Đức Thịnh từng cho biết, ông cảm thấy mình phải có trách nhiệm nghiên cứu, “vì Việt Nam có khoảng 7.000 đền phủ thờ đạo Mẫu trong cộng đồng, chưa kể các đền phủ tư nhân. Là một nhà khoa học thì không thể không công nhận sự thật khách quan ấy, không thể coi như nó không tồn tại, và buộc phải bắt tay vào nghiên cứu để cắt nghĩa vì sao các đền phủ lại phổ biến như vậy và vì sao đạo Mẫu lại có sức sống lâu bền như thế”.
Giáo sư Ngô Đức Thịnh chỉ ra: “Tín ngưỡng thờ Mẫu, một tín ngưỡng dân gian bước đầu đã chứa đựng được những nhân tố về một hệ thống vũ trụ luận nguyên sơ, một vũ trụ thống nhất chia thành bốn miền do bốn vị thánh cai quản. Một tín ngưỡng bước đầu thể hiện một ý thức nhân sinh, ý thức cội nguồn dân tộc, lòng yêu nước, một thứ chủ nghĩa yêu nước đã được linh thiêng hóa mà Mẫu là biểu tượng cao nhất”.
Các cuốn sách về đạo Mẫu của giáo sư Ngô Đức Thịnh rất được yêu thích
Ông đồng, bà cốt” - họ là ai?
Giáo sư Ngô Đức Thịnh từng nói với tôi: “Đa số các ông đồng bà cốt là những người gặp phải chuyện không may trong đời sống, có người bị bệnh tật, họ đến với hầu đồng là để tìm sự bình yên, tìm niềm vui, mong được thần thánh phù trợ cho mình”. Giáo sư cho rằng: “…lên đồng không phải là trạng thái bệnh lý, mà chỉ là trạng thái tâm sinh lý, là trạng thái biến đổi ý thức đặc biệt, ở đó các ông đồng, bà đồng chủ động tự đưa mình vào trạng thái ấy. Chính trong môi trường tự biến đổi ý thức đó, cái vô thức trỗi dậy, giúp bà đồng, ông đồng giải tỏa nhiều ức chế tâm thần cũng chính là nguồn gốc của nhiều hiện tượng tâm sinh lý, như điên loạn, bệnh tật, kết tóc, cơ đày...” (Lên đồng - Hành trình của thần linh và thân phận).
Song hầu đồng không chỉ như thế, bởi ngày nay không hiếm những lễ hầu đồng tốn bạc tỷ và người hầu đồng chẳng mắc phải bệnh tật hay khó khăn gì tới mức phải hầu đồng!
Theo giáo sư Ngô Đức Thịnh, hiện nay có 3 kiểu ông/bà đồng. Đầu tiên là những người có căn đồng số lính (do nghiệp gia truyền, nối dõi dòng tộc). Thứ tới là những người có căn số không phải do nối dõi nhưng do căn quả, bị cơ đầy cũng phải ra trình đồng mở Phủ. Cuối cùng là những “đồng đua, đồng đú” là người không có căn số coi lên đồng là một nhu cầu giải trí, giải tỏa...
Trao đổi với chúng tôi, giáo sư Ngô Đức Thịnh từng hết sức bất bình với “đồng đua”, ông nói: “Theo tôi, nhiều đền phủ hiện đang bị biến dạng đi, theo hướng tiêu cực. Nhiều đền phủ chủ yếu mọc lên để con người vụ lợi, lợi dụng tiền bạc của người dân”.
Ước mong phát triển đạo Mẫu
Theo giáo sư Ngô Đức Thịnh, sở dĩ gọi đạo Mẫu là vì: “Trong tín ngưỡng thờ Mẫu có tất cả các yếu tố của một tôn giáo dân gian đó là các kinh sách (các bài văn), có hệ thống các vị thần, có các cơ sở thờ tự là các đền phủ, có những người con nhang đệ tử theo tôn giáo này”. Theo nhà nghiên cứu, “Hầu hết các ngôi chùa hiện nay ở nông thôn đều có điện thờ Mẫu. Trong đó phổ biến nhất là dạng “Tiền Phật, hậu Mẫu”.
Giáo sư Ngô Đức Thịnh cho rằng: “Nếu đạo Phật, đạo Công Giáo, Đạo Lão là các tôn giáo từ nước ngoài đưa vào thì hệ thống các vị thần đạo Mẫu đều gắn với đất nước, con người Việt Nam. Có thể nói đạo Mẫu chính là tôn giáo hết sức độc đáo của người Việt Nam”. Giáo sư thống kê được “trong số khoảng 50 vị thần mà đạo Mẫu tôn thờ, hầu hết là những nhân vật lịch sử, có công với dân tộc”. Nhiều người anh hùng dân tộc được nhân dân thờ trong các phủ như Đức thánh Trần Hưng Đạo Đại Vương, Phạm Ngũ Lão, Yết Kiêu, Dã Tượng...
Nếu nhà thờ có các đức linh mục, chùa có các sư, có một hệ thống từ trung ương đến địa phương quản lý, thậm chí có giáo hội quốc tế, thì đạo Mẫu hầu như là một dạng tổ chức “tư nhân”, các ông đồng bà cốt đứng ra mở ra các phủ, thu tiền. Các điện thờ Mẫu hầu như không có các vị chức sắc trông nom, cũng chẳng ai có bằng cấp gì, chẳng có chứng nhận nào đối với năng lực khả năng của ông đồng bà cốt khi họ hành nghề. Tất cả chỉ là niềm tin trong sáng của người dân với họ.
Hầu đồng là một nghi lễ nhập hồn nhiều lần của các vị thánh vào thân xác ông đồng, bà đồng, là sự tái sinh hình ảnh các vị thánh. Những người hầu đồng được xã hội cho rằng họ có khả năng tiếp xúc với thần linh. Người dân đi hầu đồng nghĩ rằng nhờ có ông đồng bà cốt mà họ tiếp xúc được với thần linh. Song, thực tế có bao nhiêu ông đồng bà cốt tiếp xúc được với thần linh?
GS Ngô Đức Thịnh từng cảnh báo: “Có nhiều người tuy không có căn cốt đồng, nhưng cũng đua đòi lên đồng. Dân gian thường gọi những người này là “đồng đua”. Chính vì những đua đòi hay “giả say ăn tiền” ấy mà lên đồng đang phải chịu nhiều thành kiến”.
GS Ngô Đức Thịnh (1944-2020), nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa. Sau nghỉ hưu, ông là Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam. Năm 2017, ông nhận Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Giáo sư là người có nhiều công trình nghiên cứu mang tính khai phá về đạo Mẫu, hầu đồng.
Ngày 23/4, Hiệp hội Du lịch và Sở Du lịch TP.HCM đã phối hợp tổ chức công bố Lễ hội Bánh mì Việt Nam lần 2 năm 2024 với chủ đề "Bánh mì Việt Nam - Giá trị ẩm thực thế giới".
Với chủ đề "80 năm vang mãi bản hùng ca", Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang và thanh niên, sinh viên lần 10 năm 2024 khu vực 1 - TP.HCM có 927 cán bộ, diễn viên đến từ 24 đoàn nghệ thuật quần chúng tranh tài.
Ngày hội với chủ đề “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc miền núi tỉnh Bình Định - Bình đẳng, đoàn kết, hội nhập và phát triển” sẽ diễn ra từ ngày 6 – 8/6, tại thị trấn Vân Canh (huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định).
Sáng 2/4, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP Cần Thơ tổ chức họp báo cung cấp thông tin về Lễ hội bánh dân gian Nam Bộ lần thứ 11 năm 2024, dự kiến tổ chức tại quảng trường quận Bình Thủy từ ngày 17 đến 21/4.
Lễ hội văn hóa ẩm thực, món ngon Saigontourist Group 2024 diễn ra từ ngày 28-31/3 tại Khu Du lịch Văn Thánh, TP.HCM sẽ giới thiệu hơn 400 món ngon ba miền Việt Nam cùng các chương trình văn hóa - nghệ thuật truyền thống.
Người Thái ở Thanh Hóa có ngôn ngữ, chữ viết cùng những sắc thái văn hóa riêng. Trong xu thế hội nhập, phát triển, văn hóa truyền thống của người Thái có sự tiếp biến, thay đổi cho nên cần bảo tồn gắn với phát huy bền vững bản sắc văn hóa của cộng đồng dân tộc thiểu số này.
Theo Sở Y tế TP.HCM, cơ sở này đã ngang nhiên quảng cáo và hành nghề trái phép trong lĩnh vực khám, chữa bệnh tại địa chỉ số 186 – 186A Cách Mạng Tháng Tám, phường 10, quận 3.
Ngày 22/4, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC) cho biết, vừa nhận 13.000 liều vaccine 5 trong 1 (vaccine SII) từ Chương trình tiêm chủng mở rộng và sẵn sàng triển khai tiêm cho trẻ từ tuần này.
Một số sai phạm lẽ ra phải bị xử phạt vi phạm hành chính nhưng vì một lý do nào đó, ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên lại chỉ ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả”.
Liên quan đến nữ giáo viên tại Tuyên Quang bị một nhóm học sinh có hành vi thiếu chuẩn mực, Bộ GD&ĐT yêu cầu xử lý nghiêm khắc theo đúng mức độ vi phạm đối với các cá nhân và tập thể có liên quan.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang vừa ký Công điện số 1300/CĐ-TTg ngày 5/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông dịp Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Giáp Thìn và Lễ hội xuân 2024.
Bảo đảm an sinh xã hội (ASXH), chuyển từ hỗ trợ nhân đạo sang bảo đảm quyền an sinh của công dân là một trong những điểm nhấn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại Hội nghị quán triệt Nghị quyết 42-NQ/TW của TW8, khóa XIII. Đó là một trong những thành tựu sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 15-NQ/TW của TW15, khóa XI.
Bộ Giao thông vận tải, vừa ban hành Thông tư số 34/2023/TT-BGTVT điều chỉnh khung giá dịch vụ vận chuyển hành khách trên các đường bay nội địa. Thông tư này có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 03 năm 2024.
Sáng nay, ngày 5/12, Kỳ họp thường lệ cuối năm (Kỳ họp thứ 14) HĐND TP Hà Nội khoá XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 chính thức khai mạc. Theo dự kiến, kỳ họp diễn ra từ ngày 5 đến 8/12 để xem xét, thông qua 67 nội dung gồm 25 báo cáo và 42 nội dung ban hành nghị quyết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 38/CĐ-TTg ngày 15/4/2024 về việc triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả các giải pháp bảo đảm cung ứng điện trong thời gian cao điểm năm 2024 và các năm tiếp theo.
Bộ GTVT vừa có văn bản đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông nghiên cứu sớm phủ sóng điện thoại di động và cung cấp dịch vụ viễn thông trên các tuyến cao tốc.
Theo Cục Hàng không Việt Nam, các hãng bay dự kiến tăng khoảng 120 chuyến, tương đương hơn 20.000 chỗ mỗi ngày trong dịp cao điểm nghỉ lễ 30/4 - 1/5. Trước đó, các hãng hàng không trong nước đã lên kế hoạch cung ứng từ 100.000 đến 110.000 chỗ mỗi ngày trên đường bay nội địa, tăng khoảng 20% so với lịch bay tháng 3.
Ngày 9/4 (tức ngày 1/3 âm lịch), tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ đã diễn ra Lễ Khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Giáp Thìn 2024.
Chương trình quốc gia về phòng ngừa và giảm trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Dự án này đã được triển khai tại xã Hương Ngải, huyện Thạch Thất, nhằm hỗ trợ những gia đình khó khăn ổn định sinh kế, giảm tình trạng sử dụng lao động trẻ em vị thành niên.