Hà Nội 24 °C
TP Hồ Chí Minh 29 °C
Hải Phòng 25 °C
Đà Nẵng 27 °C
Yên Bái 23 °C
  • Hà Nội Hà Nội 24°C
  • TP Hồ Chí Minh Hà Nội 29°C
  • Hải Phòng Hà Nội 25°C
  • Đà Nẵng Hà Nội 27°C
  • Yên Bái Hà Nội 23°C

Giai thoại về trạng nguyên Hồ Tông Thốc: Sửa thơ Hạng Vũ, rạng danh nước Việt nơi xứ người

Nhà nước và Pháp luật
13/03/2021 13:05
Ngọc Trìu
aa
Trung thực nhận lỗi khi mắc phải sai sót, Hồ Tông Thốc được tin dùng, cất nhắc nhiều chức vụ cao trong triều đình. Sau này, ông được cử đi sứ Trung Hoa. Với tài năng vốn có, Hồ Tông Thốc đã làm rạng danh đất nước Đại Việt.


Trạng nguyên Hồ Tông Thốc.

Trạng nguyên Hồ Tông Thốc.

Sửa thơ Hạng Vũ

Năm 1343 theo lệnh nhà vua, Hồ Tông Thốc soạn văn bia chùa Báo Ân. Tiếp đó được Triều đình giao chức An Phủ sứ, đứng đầu một trấn. Trong thời gian làm An Phủ sứ, ông đã phạm một lỗi lầm. Sách Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên có chép: "Trước kia Hồ Tông Thốc làm An Phủ sứ, vô tình tư lợi của dân, việc bị phát giác, Nghệ Tông lấy làm lạ hỏi ông chuyện đó, Tông Thốc lạy tạ mà thưa rằng: Một con chịu ơn vua, cả nhà con ăn lộc trời, vua tha tội cho”.

Sau đó ông được thăng nhiều lần đến Hàn Lâm học sĩ phụng chỉ kiêm Thẩm hình viện sử. Nhiều lần có sứ Phương Bắc đến, nhà vua thường vời ông ra đối đáp. Với trí thông minh, tài biện luận ngoại giao, lần nào cũng vừa lòng nhà vua đồng thời sứ thần nước ngoài cũng kiêng nể.

Một lần ông được cử đi sứ phương Bắc. Trên đường đi, khi qua đền thờ Hạng Vũ (người Hán, thua Hán Cao Tổ - Lưu Bang sau phải tự tử), Hồ Tông Thốc ghé vào xem. Ông cảm cảnh, lấy bút đồ lên tường đền bài thơ sau đây: "Bách nhị sơn hà khởi chiến phong/ Huề tương tử đệ nhập Quan Trung/ Yên tiêu Hàm Cốc châu cung lạnh/ Tuyết tán Hồng Môn ngọc dấu không/ Nhất bại hữu thiên vong Trạch Tả/ Trùng lai vô địa đáo Giang Đông/ Kinh dinh ngũ tại thành hà sự/ Tiêu đắc khu khu táng Lỗ Công".

Tạm dịch là: "Non nước trăm hai nổi bụi hồng/ Đem đoàn tử đệ đến Quan Trung/ Khói tan Hàm Cốc cung châu lạnh/ Tuyết rã Hồng Môn dấu ngọc không/ Thua chạy trời xui đường Trạch Tả/ Quay về đất lấp nẻo Giang Đông/ Năm năm lặn lội hoài công cốc/ Còn được vùi trong mã Lỗ Công"

Câu chuyện đó có thật và được người đời sau biết đến, Nhưng theo sách Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, sau câu chuyện thật đó lại thêm câu chuyện hoang đường khác nối theo.

Đền thờ trạng nguyên Hồ Tông Thốc ở Nghệ An.

Đền thờ trạng nguyên Hồ Tông Thốc ở Nghệ An.

Sau khi đề xong, ông ruổi ngựa về quán trọ, uống rượu say, ngủ thiếp đi. Trong giấc chiêm bao, Hồ Tông Thốc thấy có người mời ông đến nhà Hạng Vũ. Trong ngôi cung điện nguy nga lộng lẫy đó. Hạng Vũ ngồi chờ ông.

Gặp mặt, Hạng Vũ hỏi ông: "Bài thơ ông đề lúc ban ngày sao mỉa mai ta đến thế. Ừ thì hai câu "thua về Trạch Tả và quay lại Giang Đông" kể cũng đúng. Còn hai câu cuối há không phải là lời chê bất công ư? Sau đó Hạng Vũ kể công lao, cuối cùng cho mình thua là bởi trời.

Hồ Tông Thốc cười nói: "Lẽ trời, việc người cũng là đầu cuối lần cho nhau. Báo mệnh ở trời, Thương - Trụ vì thế mà mất nước. Bảo trời sinh đức, Tân Mãng vị thế mà bỏ mình. Nay nhà vua bỏ việc người bàn lẽ trời. Vì thế đã đến thế bại vẫn không tỉnh ngộ. Hôm nay, tôi may mắn được nhà vua vời đến tiếp kiến, muốn xin được nói thẳng, nhà vua nghĩ thế nào?

Hạng Vương nói: "Vâng, vâng, ông cứ nói". Hồ Tông Thốc ung dung đáp: "Phàm xoay cái thế thiên hạ, ở trí chứ không ở sức, thu tấm lòng thiên hạ ở nhân chứ không phải ở bạo. Nhà vua thì chỉ lấy quát thét làm oai, lấy cương cường làm đức. Chém Tống Nghĩa là một tướng mạnh, lòng quân đến đâu? Giết Tử Anh là người đã hàng, bất võ quá làm. Hàn Sinh vô tội mà bị buộc binh pháp trái thường. A Phòng vô cớ mà bị thiêu, hung uy quá tệ. Cứ như những việc nhà vua làm thì được lòng người chăng? Hay mất lòng người chăng?"

Hạng Vương cãi lại, biện hộ cho mình những việc vỗ quân, bất võ, trái thường, hung uy mà Hồ Tông Thốc đã lên án là phải và cần thiết. Hồ Tông Thốc mạnh tiếng: "Thế thì sáu kinh thành trong lửa, đốt sách thánh nhân, thước kiếm trên sông, giết vua Nghĩa Đế... Những việc ấy chỉ mà nhẫn tâm như vậy? Sao bằng Cao Tổ. Lưu Bang sợ lỗi phận vua tôi thì nghe lời Đổng Công, làm việc nhân nghĩa, khiến nền nếp vương hầu tối mà lại sáng. Sợ thất truyền đạo học thì về đất Khúc Phụ, bày Lê Thái Lao, khiến nguồn thi thư đứt mà lại nối.

Cho nên người ta có câu nói rằng: "Cao Tổ được thiên hạ không cốt ở dùng Tiêu, Trương mà ở việc để trở của ba quân, gợi lòng trung nghĩa của hào kiệt. Cao Tổ giữ thiên hạ không ở quy mô rộng lớn mà ở việc đến tế ở Khúc Phụ, mở nền nương tựa cho đời sau. Nhà Vua thì so ví làm sao được".

Hạng Vương ngồi nghe, không biết nói làm sao, sắc mặt tái như tro nguội. Thấy thế, bên cạnh có một người lão thần họ Phạm đỡ lời. Khi Hạng Vương đưa chân Hồ Tông Thốc ra cửa thì phương đông mặt trời đã mọc. Hồ Tông Thốc tỉnh rượu, xốc áo đứng dậy, thì té ra đó chỉ là giấc chiêm bao.

Qua câu chuyện thật hoang đường trên đây, chúng ta không có mục đích nào khác ngoài việc nhắc lại cái tài làm thơ của ông, nhắc lại tài biện bạch, giỏi việc đời, tính thẳng thắn đối với xử thế đồng thời cũng biểu hiện khí phách của một sứ thần Việt Nam ngày xưa đối với nước.

Cáo quan về quê, không hợp tác với Hồ Quý Ly

Về văn chương, Hồ Tông Thốc còn để lại một bài thơ hay nữa mà nhiều sách nhắc đến. Đó là bài thơ "Du Động Đình, học Nhị Khê" nghĩa là đến thăm núi Động Đình, họa lại bài thơ của Nhị Khê (tức Nguyễn Phi Khanh, thân sinh Nguyễn Trãi).

Qua bài thơ này chúng ta thấy ông thương mến Phi Khanh, một con người yêu nước lúc bấy giờ đồng thời tán thành ít nhiều thái độ bất đồng với Hồ Quý Ly trong việc cai trị đất nước.

Thơ rằng: "Tài thức như quân, thượng thiếu niên/ Văn chương ta ngã lão vô duyên/ Dĩ tương đắc táng di hình ngoại/ Bất phục cỏng danh đáo châm biên/ Biến báo chỉ kham nhàn ẩn vụ/ Tiện ngư hà tất khổ lâm uyên/ Hạnh năng nhật nhật tần lai phỏng/ Hưu quái Động Đình tự khánh huyện".

Tạm dịch như sau: "Tài giỏi như ông tuổi vẫn xanh/ Ôi! Văn chương thế, lão không thành/ Biết nuôi lẽ phải ngoài hình vóc/ Chẳng đồ công danh vững gối khăn/Da báo mù che, nhàn ẩn thế/ Bên dòng khen cá, nhọc chí thân/ Mong ông tui tới ngày thăm hỏi/ Chớ ngại chuông treo, cảnh Động Đình".

Về văn nghiệp và tài ngoại giao của ông còn nhiều sách vở nhắc tới, nhưng như Phan Huy Chú nói: "vì bị binh tửa, nay không còn".

Về trước tác khác chúng ta còn được biết, cũng qua sách vở trên, ông còn có những công trinh nổi tiếng lúc bấy giờ như những tập: "Thảo nhàn hiệu tần tập, Việt Nam thế chí".

Theo nhà sử học Ngô Sÿ Liên dẫn trong bài tựa của tập Sử ký của ông thì Hồ Tông Thốc có viết quyển Việt sử cương mục, với tài liệu thận trọng mà lời bàn lại có lẽ phải, tiếc rằng vì binh lửa nên sách đó không còn.

Những tác phẩm thơ văn cũng như công trình sử học nói trên của ông đến nay chỉ còn được nhắc lại ít nhiều, cũng cho chúng ta thấy dược tài hoa cũng như đức độ của Hồ Tông Thốc, người mở đầu cho nền văn học nổi tiếng của đất Hồng Lam sau này.

Không những thế, ông còn để lại cho họ Hồ và đất Quỳnh Lưu, một thế gia khoa bảng và văn học nổi tiếng trong nước. Ông mất vào tuổi thọ 80 ở quê ông là làng Tiên Sinh, Quỳnh Lưu.

Theo thế phả họ này cũng như gia phả họ Hồ tại Nghi Xuân thì lăng mộ ông cũng như bà vợ ông là bà Thị Ấn không rõ ở chỗ nào, chỉ biết nhà thờ ông ngày trước ở tại Tiên Sinh. Sau khi Hồ Quý Ly tiếm quyền nhà Trần ông trở vồ sống lại đất Tiên Sinh và mất ở đó.

Trong dân gian vùng Đông Thành từ xa xưa đã truyền tụng câu ca: "Một nhà ba Trạng nguyên ngồi/ Một gương từ mẫu cho đời soi chung.

Và câu đối nôm: "Sớm khoai, trưa khoai, tối khoai, khoai ba bữa/ Ông đỗ, cha đỗ, con đỗ, đỗ cả nhà".

Khoai ở đây là khoai Cuồi, giống như khoai sọ, là lương thực chính của người dân Kẻ Cuồi khi mà các giống lúa về sau mới được đưa đến trồng ở đây.

Ngày nay trên đất xã Thọ Thành huyện Yên Thành có một ngôi trường Trung học cơ sở mang tên Hồ Tông Thốc và ở thành phố Vinh cũng có con đường dài hơn 2km mang tên ông.

Ngoài ra nhà thờ đại tôn ở làng Tam Thọ cũng đã được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích Lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Hàng năm vào dịp mồng 9 tháng Giêng âm lịch con cháu họ Hồ từ các nơi và khách thập phương kéo về Tam Thọ dự lễ tế Tổ, tưởng nhở Trạng nguyên Hồ Tông Thốc và tôn vinh một dòng họ hiếu học và học giỏi đã có nhiều đóng góp cho việc xây dựng nền văn hiến của quê hương và đất nước.

bài liên quan
Giai thoai về trạng nguyên Hồ Tông Thốc - Dòng hộ có ba đời đỗ Trạng nguyên

Giai thoai về trạng nguyên Hồ Tông Thốc - Dòng hộ có ba đời đỗ Trạng nguyên

Trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, hiếm có dòng họ nào như dòng họ Hồ (Nghệ An) có tới ba đời đỗ Trạng Nguyên.
Mới nhất
Đọc nhiều
Giá dầu giảm, giá xăng tăng mạnh

Giá dầu giảm, giá xăng tăng mạnh

Giá xăng RON95 tăng 530 đồng/lít, giá bán là 24.810 đồng/lít, giá dầu diesel được điều chỉnh giảm 320 đồng/lít, giá bán là 20.690 đồng/lít.
Công an tỉnh Lai Châu tăng cường công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm

Công an tỉnh Lai Châu tăng cường công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm

Chiều ngày 27/03/2024, Đại tá Phạm Hải Đăng – Phó Giám đốc Công an tỉnh, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT đã chủ trì hội nghị Giao ban Cơ quan CSĐT Quý I năm 2024.
Thị trường bất động sản sôi sục chờ đón Lễ Kick-off Dự án Meyhomes Capital Phú Quốc

Thị trường bất động sản sôi sục chờ đón Lễ Kick-off Dự án Meyhomes Capital Phú Quốc

Ngày 02/04 tới đây sẽ diễn ra Lễ kick-off dự án Meyhomes Capital Phú Quốc với sự quy tụ của hơn 1000 chiến binh toàn quốc.
Tin bài khác
Hơn một nghìn tân binh Hà Giang lên đường nhập ngũ

Hơn một nghìn tân binh Hà Giang lên đường nhập ngũ

Ngày 27/2, các huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh Hà Giang đồng loạt tổ chức ngày hội giao quân.
Tổng biên tập Báo Pháp luật Việt Nam chúc mừng các y, bác sĩ nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2

Tổng biên tập Báo Pháp luật Việt Nam chúc mừng các y, bác sĩ nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2

Kỷ niệm 69 năm ngày Thầy thuốc Việt Nam (27/2/1955 - 27/2/2024), Tổng biên tập Báo Pháp luật Việt Nam đã đến thăm và chúc mừng các y bác sỹ đang công tác tại Bộ Y tế và một số bệnh viện.
Nghệ An: Chỉ số sản xuất công nghiệp tháng 02 ước tăng 5,96% so với cùng kỳ

Nghệ An: Chỉ số sản xuất công nghiệp tháng 02 ước tăng 5,96% so với cùng kỳ

Thông tin được Giám đốc Sở KH&ĐT Phạm Hồng Quang đưa ra tại phiên họp thường kỳ tháng 2/2024 của UBND tỉnh Nghệ An.
Đồng Nai: Đại diện Báo Pháp luật Việt Nam chúc mừng các y, bác sĩ nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam

Đồng Nai: Đại diện Báo Pháp luật Việt Nam chúc mừng các y, bác sĩ nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam

Ngày 27/2, Nhà báo Huỳnh Ngọc Hiếu – Trưởng Đại diện Văn phòng Đông Nam Bộ, Báo Pháp luật Việt Nam làm trưởng đoàn đã đến thăm và chúc mừng Sở Y tế và Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam.
Công an tỉnh Đắk Nông khen thưởng các đơn vị bắt nóng các đối tượng cướp giật tài sản

Công an tỉnh Đắk Nông khen thưởng các đơn vị bắt nóng các đối tượng cướp giật tài sản

Trước đó, Công an thành phố Gia Nghĩa phối hợp các đơn vị liên quan, Công an huyện Tuy Đức, Công an xã Đắk Ngo tổ chức truy nóng các đối tượng.
Đồng Nai triển khai nhiệm vụ trọng tâm về chuyển đổi số

Đồng Nai triển khai nhiệm vụ trọng tâm về chuyển đổi số

Mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu suất phục vụ lĩnh vực CĐS và cải thiện hạ tầng công nghệ thông tin của các cơ quan nhà nước.
1.500 tân binh Hà Tĩnh lên đường tòng quân

1.500 tân binh Hà Tĩnh lên đường tòng quân

Sáng nay (26/2), 1.500 thanh niên ưu tú của Hà Tĩnh lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự, công an nhân dân (CAND).
Giám đốc Công an tỉnh Thanh Hoá dự Lễ giao, nhận quân tại huyện Hậu Lộc

Giám đốc Công an tỉnh Thanh Hoá dự Lễ giao, nhận quân tại huyện Hậu Lộc

Năm 2024, tỉnh Thanh Hóa được giao chỉ tiêu tuyển chọn và gọi 3.650 công dân nhập ngũ vào Quân đội; 441 công dân nhập ngũ vào Công an.
Chi tiết tiền lương và phụ cấp chức vụ của lực lượng Công an nhân dân năm 2024 chính xác nhất

Chi tiết tiền lương và phụ cấp chức vụ của lực lượng Công an nhân dân năm 2024 chính xác nhất

Với mức lương cơ sở hiện tại là 1,8 triệu đồng thì tiền lương chức vụ Thiếu Uý Công an nhân dân năm 2024 là 14,4 triệu đồng.
Biên Hòa tổ chức hội trại tòng quân và lễ giao, nhận quân 2024

Biên Hòa tổ chức hội trại tòng quân và lễ giao, nhận quân 2024

Mục đích tổ chức hội trại tòng quân là nhằm tuyên truyền giáo dục truyền thống cách mạng vẻ vang của Đảng, Dân tộc, Quân đội, lực lượng vũ trang thành phố.
trai nghiem nghe lam giay ban cua dong bao dao do o ha giang

Trải nghiệm nghề làm giấy Bản của đồng bào Dao đỏ ở Hà Giang

Giấy Bản là sản phẩm làm từ cây vầu non, được sử dụng trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên vào dịp lễ, tết... Cây vầu non được chẻ nhỏ, ngâm trong nước vôi, sau đó ngâm tiếp với nước một thời gian, đem nghiền và trộn với dung dịch chứa nhựa của một loại cây rừng. Từ hỗn hợp nguyên liệu này, người dân sẽ tráng thành những tấm giấy Bản...
clip nhom doi tuong manh dong dung hung khi dai ca met cuop tai san trong dem

Clip nhóm đối tượng mạnh động dùng hung khí dài cả mét cướp tài sản trong đêm

Ngày 16/3, Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP Hà Nội phối hợp Công an quận Hà Đông đã bắt giữ 4 đối tượng để điều tra về hành Cướp tài sản. Các đối tượng này chủ yếu đã bỏ học, cùng nhau chế hung khí nguy hiểm dài cả mét sau đó đi khống chế, đe doạ những người đi đường trong đêm tối và cướp tài sản. Trước đó, nhóm đối tượng này đã cướp một xe máy của anh N.Đ.C. trên đường Lĩnh Nam, Vĩnh Hưng, Hoàng Mai, Hà Nội.
bao phap luat viet nam ky hop tac tai tro voi lien doan cau may viet nam

Báo Pháp luật Việt Nam ký hợp tác, tài trợ với Liên Đoàn Cầu mây Việt Nam

Báo Pháp luật Việt Nam và Liên Đoàn Cầu mây Việt Nam đã thực hiện lễ ký kết thỏa thuận hợp tác truyền thông và tài trợ đội tuyển cầu mây quốc gia Việt Nam.
tang cuong phoi hop truyen thong chinh sach phap luat giua bo tu phap va bo thong tin va truyen thong

Tăng cường phối hợp truyền thông chính sách pháp luật giữa Bộ Tư pháp và Bộ Thông tin và Truyền thông

thoi hoc sinh dang nho cua thap nien 2000 duoc tai hien qua sach tranh

Thời học sinh đáng nhớ của thập niên 2000 được tái hiện qua sách tranh

Bốn năm sau khi ra mắt 199 Mấy – Hồi Ấy Làm Gì?, hai tác giả Trang Neko và X.Lan quay trở lại với một ấn phẩm sách tranh đề tài trường học lấy nhan đề HỌC SINH CHÚNG MÌNH 2000 HỒI ẤY