Nghị quyết 120 của Chính phủ về ĐBSCL đã đưa ra định hướng chuyển hướng nền nông nghiệp từ thuần túy sản xuất chạy theo sản lượng sang làm kinh tế nông nghiệp. Nhưng việc này đang được hiểu bằng nhiều cách khác nhau. Vậy nên hiểu làm kinh tế nông nghiệp là làm gì?
Làm kinh tế nông nghiệp là làm gì?
Nếu không quá chấp câu chữ, có thể hiểu làm kinh tế nông nghiệp là làm nông nghiệp có xét đến tính kinh tế, nâng lợi ích, tạo giá trị gia tăng, giảm chi phí, chứ không chỉ xem sản lượng là thành tích. Nói tới kinh tế là phải tính lời lỗ, chi phí, lợi ích.
Thế nhưng, lời hay lỗ lại tùy vào phạm vi xem xét. Có những việc nếu nhìn trong ngắn hạn thì thấy có lợi, nhưng xét lâu dài thì lại lỗ. Tương tự, có những việc nếu xét trong phạm vi địa lý hẹp hay phạm vi trong một ngành thì thấy có thành tích cao, nhưng xét rộng ra thì thấy nhiều thiệt hại.
Ví dụ canh tác liên tục ba vụ lúa mỗi năm, xét ở hộ gia đình thì thấy có lời vì tăng thêm thu nhập nhờ tăng thêm một vụ lúa. Nhưng xét rộng ra, tính thêm chi phí công trình đê bao, tổn thất phù sa, tổn thất thủy sản tự nhiên. Ô nhiễm nước sông ngòi, mất không gian cho nước lan tỏa làm tăng ngập nơi khác. Gia tăng dòng chảy gây sạt lở, làm nước lũ thoát ra biển trong mùa lũ, góp phần làm thiếu nước trong mùa khô, góp phần gia tăng xâm nhập mặn.
Gia tăng công trình ngăn mặn làm mất ảnh hưởng thủy triều làm cho sông ngòi tù đọng ô nhiễm buộc phải gia tăng sử dụng nước ngầm gây sụt lún đất, thì sẽ thấy việc tăng thêm một vụ lúa lợi ích không bao nhiêu mà thiệt hại rất nhiều. Cái lợi tăng thu nhập của thâm canh cũng chỉ 10-15 năm đầu, sau đó thì không còn lời vì chi phí canh tác tăng cao.
Xét ở một khía cạnh là sản lượng lúa thì thấy sản lượng gia tăng, kim ngạch xuất khẩu tăng, có vẻ đảm bảo an ninh lương thực. Nhưng xét rộng ra thì quá trình canh tác liên tục làm suy kiệt dinh dưỡng và sức khỏe của đất lại đe dọa an ninh lương thực về lâu dài.
Do đó, làm kinh tế nông nghiệp cần phải xét lợi ích, chi phí ở tất cả các phạm vi. Tổng lợi ích mang lại phải lớn hơn tổng chi phí thì mới là kinh tế.
Với vị thế là một đồng bằng lớn thứ ba trên thế giới, ĐBSCL hoàn toàn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thực phẩm sạch. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Bối cảnh cũ và mới
Vào những năm 1980 cả nước thiếu đói, việc mở rộng diện tích sản xuất lúa và các công trình dẫn thủy nhập điền, mở đất là cần thiết, giải quyết được việc thiếu lương thực.
Đến 1989, Việt Nam đã bắt đầu xuất khẩu gạo. Sau đó, sản lượng xuất khẩu gạo tăng liên tục nhờ tăng số vụ kèm theo các công trình chống lũ, chống mặn, ngọt hóa, bành trướng vùng ngọt sang vùng mặn. Ở giai đoạn này, sản lượng dư thừa để xuất khẩu thì không còn là an ninh lương thực nữa mà để tăng thu nhập. Nhưng cách tạo thu nhập bằng thâm canh đã tỏ ra không hiệu quả kinh tế.
Trước khi có Luật quy hoạch 2017, cách làm quy hoạch là đơn ngành và theo từng địa phương, vì vậy phạm vi xét lời hay lỗ bị bó hẹp. Ngành này không thấy ngành kia, cho nên các báo cáo thành tích theo ngành không xét phạm vi rộng hơn. Các địa phương quy hoạch riêng cho mình cũng chỉ tính lời-lỗ trong phạm vi của mình mà không xét tổng thể đồng bằng.
Tình hình hiện nay đã thay đổi nhiều. Chúng ta đã thoát đói thì tư duy an ninh lương thực đã thay đổi theo. An ninh lương thực phải bao gồm các loại thực phẩm đa dạng, sạch, an toàn, để đảm bảo “an ninh sức khỏe” của con người và sức khỏe đất đai, sông ngòi, để đảm bảo an ninh lương thực về lâu dài.
Định hướng số 6 trong Nghị quyết Đại hội Đảng XIII đã nêu rõ “Chủ động thích ứng có hiệu quả với biến đổi khí hậu, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai, dịch bệnh, quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả và bền vững tài nguyên. Lấy bảo vệ môi trường sống và sức khỏe nhân dân làm mục tiêu hàng đầu. Kiên quyết loại bỏ những dự án gây ô nhiễm môi trường, bảo đảm chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái. Xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường”.
Khi thực hành nông nghiệp sinh thái thì sản lượng giảm, cần được bù lại bằng chất lượng và giá trị cao hơn. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Nghị quyết 120 của Chính phủ đã xác định chuyển hướng từ nền nông nghiệp thuần túy sản xuất chạy theo số lượng sang làm kinh tế nông nghiệp, dựa trên nguyên tắc thuận thiên là chính. Trong chiến lược "8G" mà Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đưa ra tại Hội nghị lần 3 về ĐBSCL, chữ "G" thứ 3 nhấn mạnh kinh tế sông.
Như vậy việc chuyển hướng nền nông nghiệp ĐBSCL theo hướng làm kinh tế nông nghiệp thông qua nông nghiệp sinh thái sẽ là tất yếu. Theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng XIII thì phải xét hết các chi phí, lợi ích trên bình diện đồng bằng và bình diện quồc gia.
Ngoài ra, bài toán lợi ích - chi phí của nông nghiệp vì vậy cần đặt vào phạm vi một đồng bằng có biển. Vì sao nông nghiệp liên quan đến biển? Đó là vì vùng nước biển ĐBSCL có sản lượng thủy sản biển tự nhiên và thủy sản nuôi rất lớn, là hợp phần kinh tế rất quan trọng của đồng bằng.
Trong tất cả các quy hoạch trước đây, sinh thái biển hoàn toàn bị bỏ qua dù sản lượng thủy sản biển của ĐBSCL bằng một nửa của cả nước. Vì vậy, biển bị tách khỏi đất liền bởi các công trình ngăn cách sông-biển làm cho sinh thái biển, sinh thái sông đều suy thoái, nhiều giá trị của sông-biển đã bị mất trước khi được đánh giá.
Nông nghiệp sinh thái trong bối cảnh ĐBSCL nên như thế nào?
Ngành nông nghiệp đang thực hiện mục tiêu theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng XIII: Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông nghiệp thông minh. Vậy câu hỏi kế tiếp là nông nghiệp sinh thái là gì và có những đặc điểm nào. Xét bối cảnh ĐBSCL, để thực sự làm kinh tế nông nghiệp thông qua thực hành nông nghiệp sinh thái thì cần có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, nói tới sinh thái là nói đến khả năng tự vận hành của hệ thống, tức là nông nghiệp phải tự duy trì bản thân, hạn chế bổ sung phân bón vô cơ. Theo đó, cần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn lấy phế phẩm của một quy trình sản xuất của một sản phẩm nào đó làm đầu vào cho một sản phẩm khác và khép kín vòng tròn. Nông nghiệp sinh thái không thể nhắm tới tối đa hóa sản lượng mà nhắm tới sản phẩm giá trị cao, lành mạnh cho sức khỏe con người, bảo vệ được hệ sinh thái trong đất, bảo vệ sự vận hành lành mạnh của sông, biển.
Thứ hai, nó phải tồn tại được về kinh tế, lợi nhuận phải là lợi nhuận thật, chứ không phải nhờ hỗ trợ mà có (như chi phí các công trình từ ngân sách quốc gia).
Thứ ba, chức năng sinh thái của đất đai, sông ngòi, và biển cần được phục hồi, lưu thông vận hành theo quy luật tự nhiên, tránh những hành động can thiệp thô bạo vào tự nhiên, theo tinh thần Nghị quyết 120.
An ninh lương thực, thực phẩm mà nền nông nghiệp sinh thái mang lại là an ninh lương thực đúng nghĩa và dài hạn. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Vừa khỏe, vừa bền
Nền nông nghiệp sinh thái sẽ mang lại nhiều lợi ích. Nông nghiệp sinh thái có sức chống chọi tốt hơn với biến đổi khí hậu, thực phẩm ngon hơn, an toàn và tốt hơn cho sức khỏe. An ninh lương thực, thực phẩm mà nền nông nghiệp sinh thái mang lại là an ninh lương thực đúng nghĩa và dài hạn. Với nông nghiệp sinh thái ít chống chọi hơn với thiên nhiên sẽ ít phát sinh những chi phí ngoại vi.
Dù ĐBSCL có nhiều thách thức có vẻ nghiêm trọng, nhưng xét kỹ, có nhiều thách thức là do chúng ta đối đầu với thiên nhiên một cách trái quy luật mà ra. Nền nông nghiệp sinh thái sẽ không giải quyết hết tất cả các thách thức của ĐBSCL, nhưng nó sẽ giúp phục hồi sự vận hành lành mạnh của hệ thống tự nhiên, phục hồi khả năng chống chịu được những tác động khác.
Vấn đề còn lại là làm cách nào để chuyển hướng từ nền nông nghiệp hiện tại sang nền nông nghiệp sinh thái để làm kinh tế nông nghiệp. Có hàng loạt vấn đề cần giải quyết. Khi thực hành nông nghiệp sinh thái thì sản lượng giảm, cần được bù lại bằng chất lượng và giá trị cao hơn, bằng các sản phẩm đa dạng khác đa dạng hơn trong nền nông nghiệp tuần hoàn, bằng chuỗi giá trị, và tiếp cận thị trường tốt hơn thông qua chứng nhận thực hành nông nghiệp tốt và kinh tế hợp tác kiểu mới.
Với vị thế là một đồng bằng lớn thứ ba trên thế giới, ĐBSCL hoàn toàn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thực phẩm sạch, an toàn cho sức khỏe cho quốc gia và quốc tế. Một đồng bằng xanh tươi, đất đai lành mạnh, sông - biển lành mạnh, nhiều việc làm trong nền nông nghiệp sạch thì người đồng bằng sẽ ít phải tha hương. Một đồng bằng như thế còn là một nơi để quay về, một bệ đỡ chắc chắn cho đô thị và cả nền kinh tế khi đối diện với những khủng hoảng lớn như đại dịch hiện nay và nhiều thứ khác khó lường trước trong tương lai.
Vietnam Dairy là triển lãm quốc tế chuyên ngành sữa và sản phẩm sữa duy nhất do Hiệp hội Sữa Việt Nam (VDA) chủ trì và tổ chức định kỳ 2 năm một lần tại Việt Nam.
Dự kiến, tại Kỳ họp thứ 7 khai mạc vào tháng 5 tới, Quốc hội sẽ xem xét thông qua dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) (dự thảo Luật). Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5 diễn ra mới đây, một số đại biểu đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, bổ sung chế tài đủ mạnh để xử phạt nghiêm, qua đó khắc phục tình trạng xâm hại môi trường của Thủ đô.
Liên quan vụ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè hơn một tháng không được thu gom rác do chờ ký hợp đồng, Sở Giao thông vận tải (GTVT) TP.HCM vừa đề xuất một số giải pháp giải quyết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 19/CĐ-TTg ngày 8/3/2024 yêu cầu các bộ, địa phương liên quan tập trung ứng phó đợt xâm nhập mặn cao điểm tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Một doanh nghiệp ở TX Đông Triều (Quảng Ninh) tự nguyện bỏ 1 tỷ đồng để làm đường bê tông nhưng bị tuýt còi vì bị cho rằng có dấu hiệu trục lợi và lấn chiếm hồ thủy lợi Lỗ Chính.
Thanh tra Sở Y tế TP.HCM cho biết, đơn vị vừa phát hiện một hộ kinh doanh về chăm sóc da trên địa bàn Quận 7 ba lần bị xử phạt do lấn sân sang phẫu thuật thẩm mỹ, liên tục đổi địa bàn hoạt động.
Một số sai phạm lẽ ra phải bị xử phạt vi phạm hành chính nhưng vì một lý do nào đó, ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên lại chỉ ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả”.
Liên quan đến việc ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả” thay vì phải ra Quyết định “Xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC)” đối với ông Chang A Cháng.
Liên quan đến nữ giáo viên tại Tuyên Quang bị một nhóm học sinh có hành vi thiếu chuẩn mực, Bộ GD&ĐT yêu cầu xử lý nghiêm khắc theo đúng mức độ vi phạm đối với các cá nhân và tập thể có liên quan.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang vừa ký Công điện số 1300/CĐ-TTg ngày 5/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông dịp Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Giáp Thìn và Lễ hội xuân 2024.
Bảo đảm an sinh xã hội (ASXH), chuyển từ hỗ trợ nhân đạo sang bảo đảm quyền an sinh của công dân là một trong những điểm nhấn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại Hội nghị quán triệt Nghị quyết 42-NQ/TW của TW8, khóa XIII. Đó là một trong những thành tựu sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 15-NQ/TW của TW15, khóa XI.
Bộ Giao thông vận tải, vừa ban hành Thông tư số 34/2023/TT-BGTVT điều chỉnh khung giá dịch vụ vận chuyển hành khách trên các đường bay nội địa. Thông tư này có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 03 năm 2024.
Sáng nay, ngày 5/12, Kỳ họp thường lệ cuối năm (Kỳ họp thứ 14) HĐND TP Hà Nội khoá XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 chính thức khai mạc. Theo dự kiến, kỳ họp diễn ra từ ngày 5 đến 8/12 để xem xét, thông qua 67 nội dung gồm 25 báo cáo và 42 nội dung ban hành nghị quyết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 38/CĐ-TTg ngày 15/4/2024 về việc triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả các giải pháp bảo đảm cung ứng điện trong thời gian cao điểm năm 2024 và các năm tiếp theo.
Bộ GTVT vừa có văn bản đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông nghiên cứu sớm phủ sóng điện thoại di động và cung cấp dịch vụ viễn thông trên các tuyến cao tốc.
Theo Cục Hàng không Việt Nam, các hãng bay dự kiến tăng khoảng 120 chuyến, tương đương hơn 20.000 chỗ mỗi ngày trong dịp cao điểm nghỉ lễ 30/4 - 1/5. Trước đó, các hãng hàng không trong nước đã lên kế hoạch cung ứng từ 100.000 đến 110.000 chỗ mỗi ngày trên đường bay nội địa, tăng khoảng 20% so với lịch bay tháng 3.
Ngày 9/4 (tức ngày 1/3 âm lịch), tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ đã diễn ra Lễ Khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Giáp Thìn 2024.
Chương trình quốc gia về phòng ngừa và giảm trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Dự án này đã được triển khai tại xã Hương Ngải, huyện Thạch Thất, nhằm hỗ trợ những gia đình khó khăn ổn định sinh kế, giảm tình trạng sử dụng lao động trẻ em vị thành niên.