Hơn cả “phù thủy” âm thanh khi không chỉ dồn nén vào trong tiếng đờn chân chất, mộc mạc những cung bậc bổng - trầm kiêu sa, đài các... ông còn tự tay luyện thanh cho nhiều nhạc cụ xưa, khiến chúng thay da đổi thịt.
“Tôi học đờn (đàn) từ 5 năm tuổi như sự thôi thúc không cưỡng lại được..”- trong căn nhà yên tĩnh nằm bên rạch Cái Sâu (TP.Cao Lãnh) do lãnh đạo tỉnh Đồng Tháp vận động doanh nghiệp cùng gia đình chung tay xây dựng, nhạc sư Vĩnh Bảo (Nguyễn Vĩnh Bảo), đã hấp dẫn tôi ngay từ lời mở đầu. Đã bước qua tuổi 103 (sinh năm 1918), tuy sức khỏe bắt đầu có “vấn đề” nhưng ông vẫn mẫn tiệp. Cả thế giới xưa hừng hực hiện về...
Buổi đầu đến với âm nhạc của ông chỉ là những phút rón rén chạm vội bàn tay vào những sợi dây đờn của thân phụ treo trên vách nhà. Bởi cha ông - một Đông y sĩ sành nhiều loại đờn: Tranh, cò, gáo... không thích con cái mê đờn mà chểnh mảng chuyện học hành. Nhưng ông đâu biết rằng, những cuộc trao đổi, diễn tấu của nhiều thầy tuồng, thầy đờn tìm đến nhà hàn huyên như hạt giống quý, gieo mầm vào tâm hồn, nuôi dưỡng và thôi thúc người con trai thứ 9 trong nhà gắn chặt cuộc đời với thế giới ngũ cung với “Hò, xự, xang, xê, cống”.
Nhờ đó, năm lên 10, cậu bé Vĩnh Bảo của làng Mỹ Trà, Cao Lãnh xưa không chỉ thành thạo nhiều nhạc cụ dân tộc như đờn đoản, đờn kìm, đờn gáo... mà còn bén duyên với nhiều nhạc cụ phương Tây như mandolin, piano, violon... Đặc biệt với tinh thần cầu tiến, trong suốt hành trình rong ruổi âm nhạc, ông đã học hơn 200 thầy theo hình thức “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”... cộng với năng khiếu thiên bẩm, ông đã tạo dựng cho mình lối đi riêng cho mình. Vì vậy, khi mới 20 tuổi (1938), ông đã được hãng đĩa BEKA mời cùng hòa tấu cho cô Ba Thiệt (chị của danh ca cô Năm Cần Thơ). Từ đó, uy tín ông ngày một vang vội...
Lần đầu tiên, tôi được trực tiếp nghe tiếng đờn của nhạc sư là lúc ông “hồi hương” ở tuổi 100. Và cũng như nhiều người, tôi đã không khỏi nao lòng khi tận mắt thấy bàn tay hằn sâu vết thời gian thế kỷ đã nhấm, đã vuốt, rồi mổ... lên sợi tơ mỏng mảnh tạo ra thanh âm đầy nội lực và ma thuật. Dường như những trải nghiệm từ hành trình đến nhiều quốc gia trên thế giới học tập, nghiên cứu âm nhạc kết hợp với những sự nhạy cảm của chất nghệ sĩ đã ngấm vào từng hơi thở... đã hun đúc ông thành “phù thủy” âm thanh.
Những ngón tay tưởng chừng như mệt nhoài theo năm tháng, bỗng trở nên lả lơi lên những cung bậc bổng - trầm... tạo ra tiếng đàn chân chất, mộc mạc nhưng lại toát lên nét kiêu sa, đài các... đưa người nghe đến thế giới sâu lắng nhất để buồn, để vui, để cho đi và nhận lại... Chính vì thế, cả người thuộc hàng “quái kiệt” âm nhạc như GS.TS Trần Quang Hải (con trai GS.TS Trần Văn Khê) cũng không tiếc lời tôn vinh tiếng đờn của ông sư là “độc nhất vô nhị”: “Tôi biết đờn tranh và có dịp nghe nhiều thế hệ biểu diễn, nhưng chưa nghe ai có ngón đờn sang trọng, đài các như ngón đờn của nhạc sư Vĩnh Bảo” - ông Hải nói.
“Luyện thanh” mới cho đờn xưa
Tuy nhiên, điều ông khiến giới đờn ca dân tộc và nghiên cứu âm nhạc trên thế giới tôn vinh thành “di sản sống” chính là khả năng “luyện thanh” cho nhiều loại đờn từng được xem như “khung vàng, thước ngọc” cất giọng mới da diết, hút hồn hơn. Đình đám nhất là kỳ công biến cây đờn tranh 16 dây sau nhiều thế kỷ du nhập đã nói thứ tiếng Việt mới. “Nói đúng hơn là đáp ứng được sự hòa quyện thanh tao giữa âm nhạc với ngữ điệu phương ngôn và sự tinh tế trong kết hợp đa dạng và phong phú giữa điệu - hơi - rung - nhấn - mổ trên các cung bậc trong từng bài bản cổ nhạc”- ông 5 Suôl , một “thầy đờn” trứ danh ở An Giang, nhận xét.
“Trong dịp “khám phá” cây đàn piano, đầu tôi hé ra hướng đi”- ông chia sẻ. Tận dụng lợi thế thông thạo nhiều ngoại ngữ, ông tham khảo nhiều nguồn tài liệu... rồi tự bỏ tiền túi ra mua gỗ về tự tay thực nghiệm. Sau 4 năm ròng rã cưa, bào, đục, cắt... thất bại nối tiếp thất bại. Và đã không ít lần chuyện “cơm áo gạo tiền” suýt đo ván, nhưng chính động lực muốn có nhạc cụ diễn đạt tốt hơn nữa sự tinh tế và sâu sắc âm nhạc truyền thống Việt, đã giữ chân ông lại.
Năm 1955, nhạc sư cho ra đời cây đàn tranh 17 dây. Chính sự hiểu biết tinh tường từng bộ phận trong cây đờn và sự tinh tế trong phối hợp các bộ phận bổ sung cho nhau của người hội tụ kỹ năng “4 trong 1” (rành nghề mộc, am tương kiến thức vật lý, đặc tính gỗ và kỹ năng thẩm âm tinh tế) đã giúp ông “lột xác” cây đàn cổ. Không chỉ khác lạ ở chỗ thêm 1 dây (xàng) mà cách sắp xếp dây cũng cũng biến tấu khác lạ theo khả năng thẩm âm riêng của ông...
Mặt đàn lài hơn, kích thước thân và độ dầy mỏng giữa đáy đàn và mặt đàn cũng có sự thay đổi. “Đáy đờn là bộ phận phản xạ âm thanh, nếu dày hơn mặt đờn sẽ cho ra âm thanh sáng chói và trong suốt. Nhưng đó không phải là mặt phẳng đồng dạng. Có khi phải cho mặt và đáy đờn dày ở giữa rồi mỏng ra 2 bìa, hoặc ngược lại...”- ông đã làm tôi tôi choáng với kiến thức sóng âm của từng đặc tính gỗ. “Trước đây, đóng đờn bằng cây ngô đồng, cây tung, nhưng qua nghiên cứu, thấy gỗ Kiri của Nhật vừa có sớ vân rất đẹp, vừa có tính năng phát huy âm lượng”. Ông cũng thay thế chất liệu làm “con nhạn” (giữ dây đờn) từ ngà/xương động vật, vừa khó tìm, vừa hãm thanh sang làm bằng danh mộc, vừa bền vừa có tác dụng tăng âm lượng. Mặt khác, việc cải tiến nhạn và trục vững vàng của ông còn giúp cho người đờn không cần phải lên dây lại khi chuyển từ bản này sang bản khác như cây đờn 16 dây...
Những thay đổi này đã giúp cho đờn tranh 17 dây có âm lượng vang hơn, âm sắc mượt mà ngọt ngào và đa dạng hơn so với “tiền thân”. Tuy nhiên, khi mới ra đời, đứa con tinh thần của ông đã đón nhận không ít búa rìu dư luận. Có lẽ đã quá quen mặt với cái cũ, nên nhiều người xem cây đàn 17 dây của ông như “khuyết tật” của ngón thứ 6 trong bàn tay con người. Nhưng thực tế sử dụng và cách ứng xử tinh tế với dư luận của ông không chỉ dần dần chinh phục được dư luận, mà còn được giới nghiên cứu đánh giá rất cao.
Trong công trình nghiên cứu được công bố tại nhiều hội thảo và phương tiện truyền thông quốc tế, GS.TS Nguyễn Thuyết Phong (ĐH Washington) khẳng định: Tần số dao động rộng, độ trong, độ dài âm thanh của cây đàn tranh 17 dây tốt hơn so với nhiều loại đàn có điểm tương đồng là Koto (Nhật), Kayageum (Hàn Quốc) và Guzheng (Trung Quốc). Sinh thời, GS.TS Trần Văn Khê - cây đại thụ của âm nhạc dân tộc và thế giới - đã xem cải tiến này “làm rạng danh nghề chế nhạc khí Việt Nam”. Sau đó, nhạc sư còn cải tiến đàn tranh lên 19 rồi 21 dây. Trước đó, ở tuổi trăng tròn, ông đã làm chấn động giới thầy đờn trong nước khi sáng chế ra dây Tỳ và dây Xề cho cây đàn Gáo được sử dụng hiện nay.
Chắp cánh cho âm nhạc miệt vườn ra biển lớn
Ngày 5.12.2013, tại Hội nghị Ủy ban Liên chính phủ lần 8 tại Baku (Cộng hòa Azerbaijan) UNESCO chính thức công nhận nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ (ĐCTTNB) là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại (DSVHPVTCNL). Điều này cho thấy, thế giới đánh giá rất cao loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng Nam Bộ, mà nhạc sư là một những người bền bỉ đặt nền. Ngoài vai trò đào tạo ra nhiều thế hệ nghệ sĩ với tư cách là Trưởng Ban giáo sư âm nhạc cổ truyền miền Nam tại Trường Quốc gia âm nhạc (Sài Gòn), hơn nửa thế kỷ qua, ông miệt mài tận dụng mọi cơ hội “du thuyết” để đưa ĐCTTNB ra nhiều quốc gia trên thế giới.
Năm 1971, khi được Đại học Southern Illinois (Mỹ) mời sang dạy nhạc cổ truyền Việt Nam với tư cách là giáo sư biệt thỉnh, ông đã tận dụng cơ hội để giới thiệu tinh hoa âm nhạc dân tộc ra thế giới. Và cũng với tâm thức đó, năm 1972, ông tiếp tục nhận lời mời của Trung tâm Nghiên cứu nhạc Đông Phương và Trung tâm Âm thanh học sang Pháp thuyết trình, trao đổi về ĐCTTNB. Không chỉ trực tiếp biểu diễn nghệ thuật đóng đờn theo phương thức ông sáng tạo... nhạc sư còn tận dụng thời cơ để cùng GS.TS Trần Văn Khê thực hiện đĩa hát về nghệ thuật ĐCTTNB với hãng đĩa OCARA và đĩa Viet Nam II...
Những hoạt động này cùng với hành trình diễn thuyết, biểu diễn tại nhiều quốc gia Mỹ, Pháp, Nhật, Singapore... cũng như với khả năng “nói tiếng Anh như nhà khoa học và nói tiếng Pháp như nhà thơ”, ông đã tận tình dạy và hướng dẫn người nước ngoài học đàn tranh và hoàn thành nhiều luận án tiến sĩ về ĐCTTNB để bạn bè hiểu biết về âm nhạc đặc trưng Nam Bộ. Ông được xem như người đặt nền móng vững chắc để hơn gần nửa thế kỷ sau UNESCO công nhận ĐCTTNB là DSVHPVTCNL...
Vì vậy, GS.TS Trần Văn Khê không tiếc lời khen tặng: “Chưa có nhạc sư nào có nhiều học trò trong và ngoài nước bằng ông. Cũng chưa có nhạc sư nào vừa có tài đờn hay lại vừa đóng đàn khéo như ông”.
“Ông là “di sản sống”- xin mượn lời nhà báo Olivier (Pháp) để khép lại bài viết như sự tự hào về vị “hậu tổ” của ĐCTTNB.
Sáng 19/4, Hội Doanh nhân (HDN) trẻ Bình Dương phối hợp với HDN trẻ TP HCM, Đồng Nai, Long An, Tây Ninh và Cà Mau tổ chức chương trình Caravan Doanh nhân trẻ Nam Bộ với chủ đề “Nghĩa tình đất Mũi”.
Với chủ đề "80 năm vang mãi bản hùng ca", Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang và thanh niên, sinh viên lần 10 năm 2024 khu vực 1 - TP.HCM có 927 cán bộ, diễn viên đến từ 24 đoàn nghệ thuật quần chúng tranh tài.
Chương trình nghệ thuật “Tây Ninh - Khúc hát tự hào” sẽ diễn ra vào lúc 20h, ngày 30/3/2024 với màn trình diễn 3D mapping và pháo hoa tầm cao tại quảng trường Khu du lịch quốc gia Núi Bà Đen, tỉnh Tây Ninh.
Lễ hội văn hóa ẩm thực, món ngon Saigontourist Group 2024 diễn ra từ ngày 28-31/3 tại Khu Du lịch Văn Thánh, TP.HCM sẽ giới thiệu hơn 400 món ngon ba miền Việt Nam cùng các chương trình văn hóa - nghệ thuật truyền thống.
Thanh tra Sở Y tế TP.HCM cho biết, đơn vị vừa phát hiện một hộ kinh doanh về chăm sóc da trên địa bàn Quận 7 ba lần bị xử phạt do lấn sân sang phẫu thuật thẩm mỹ, liên tục đổi địa bàn hoạt động.
Một số sai phạm lẽ ra phải bị xử phạt vi phạm hành chính nhưng vì một lý do nào đó, ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên lại chỉ ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả”.
Liên quan đến việc ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả” thay vì phải ra Quyết định “Xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC)” đối với ông Chang A Cháng.
Liên quan đến nữ giáo viên tại Tuyên Quang bị một nhóm học sinh có hành vi thiếu chuẩn mực, Bộ GD&ĐT yêu cầu xử lý nghiêm khắc theo đúng mức độ vi phạm đối với các cá nhân và tập thể có liên quan.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang vừa ký Công điện số 1300/CĐ-TTg ngày 5/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông dịp Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Giáp Thìn và Lễ hội xuân 2024.
Bảo đảm an sinh xã hội (ASXH), chuyển từ hỗ trợ nhân đạo sang bảo đảm quyền an sinh của công dân là một trong những điểm nhấn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại Hội nghị quán triệt Nghị quyết 42-NQ/TW của TW8, khóa XIII. Đó là một trong những thành tựu sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 15-NQ/TW của TW15, khóa XI.
Bộ Giao thông vận tải, vừa ban hành Thông tư số 34/2023/TT-BGTVT điều chỉnh khung giá dịch vụ vận chuyển hành khách trên các đường bay nội địa. Thông tư này có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 03 năm 2024.
Sáng nay, ngày 5/12, Kỳ họp thường lệ cuối năm (Kỳ họp thứ 14) HĐND TP Hà Nội khoá XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 chính thức khai mạc. Theo dự kiến, kỳ họp diễn ra từ ngày 5 đến 8/12 để xem xét, thông qua 67 nội dung gồm 25 báo cáo và 42 nội dung ban hành nghị quyết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 38/CĐ-TTg ngày 15/4/2024 về việc triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả các giải pháp bảo đảm cung ứng điện trong thời gian cao điểm năm 2024 và các năm tiếp theo.
Bộ GTVT vừa có văn bản đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông nghiên cứu sớm phủ sóng điện thoại di động và cung cấp dịch vụ viễn thông trên các tuyến cao tốc.
Theo Cục Hàng không Việt Nam, các hãng bay dự kiến tăng khoảng 120 chuyến, tương đương hơn 20.000 chỗ mỗi ngày trong dịp cao điểm nghỉ lễ 30/4 - 1/5. Trước đó, các hãng hàng không trong nước đã lên kế hoạch cung ứng từ 100.000 đến 110.000 chỗ mỗi ngày trên đường bay nội địa, tăng khoảng 20% so với lịch bay tháng 3.
Ngày 9/4 (tức ngày 1/3 âm lịch), tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ đã diễn ra Lễ Khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Giáp Thìn 2024.
Chương trình quốc gia về phòng ngừa và giảm trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Dự án này đã được triển khai tại xã Hương Ngải, huyện Thạch Thất, nhằm hỗ trợ những gia đình khó khăn ổn định sinh kế, giảm tình trạng sử dụng lao động trẻ em vị thành niên.