Cuộc thi gay cấn ở vùng quê được mệnh danh là "đất chơi diều"

Tết vui tưng bừng với nhiều trò chơi dân gian độc đáo tại Sun World Danang Wonders

Trò chơi dân gian dịp Tết trong hoàng cung xưa

Kỳ công

Tổng Hà Nam vốn là một cù lao xung quanh toàn nước vây bọc. Quanh tổng có đắp một con đê để ngăn nước biển khỏi tràn vào. Khu vực có một ngôi chùa giữa cánh đồng, nơi có sẵn bãi đất rộng dùng để tổ chức cuộc thi thả diều hàng năm. Ngôi chùa giữa đồng này ở cách làng Hải Yên và làng Phong Cốc khoảng hơn 1km.

Theo tục lệ xưa, cứ đến ngày mùng 8/4 âm lịch, ngày Phật đản, công việc lễ bái xong xuôi là toàn tổng bàn tính việc thi thả diều. Ngày thi luôn luôn là ngày rằm tháng Tư. Theo sự tin tưởng của mọi người, năm nào cuộc thi thả diều vào hôm thời tiết đẹp, nghĩa là trời quang mây tạnh, trăng sáng vằng vặc, tức là năm ấy mùa màng sẽ được tốt tươi.

Lệ thi là phải thả loại diều cánh cung và phải diều lớn ít nhất từ 2m chiều ngang trở lên. Để diều bay cao bay bổng, phải biết chọn tre. Tre càng già, càng nhẹ, con diều càng dễ lên cao. Tre già uốn diều cũng dễ, hai cánh diều sẽ cân và đều hơn. Khi vót diều, phải nắn vuốt làm sao cho hai đầu cánh diều thật thuôn thật đều, không bên nào được nặng hơn bên nào dù chỉ một li.

Những con diều lớn có khi dài tới 2- 6m, rộng 3m là thường. Bởi vậy không thể phất cánh diều bằng giấy, mà phải dùng vải thay thế. Bên ngoài lớp vải lại còn cẩn thận phất thêm một lần cậy hoặc một lần sơn để diều có thể chịu đựng được mưa nắng lâu ngày. Nguyên do, có khi con diều được thả bay trên trời hàng tháng hoặc suốt mùa chơi, tới sang thu mới kéo xuống.

Thời xưa người ta có thói quen làm dây diều bằng tre. Loại tre dễ vót dây diều phải là thứ tre già mảnh cật, giống tre thẳng và đốt không bị cháy hay sâu mọt đục khoét. Người ta chẻ cây tre thành từng mảnh dài suốt dọc từ gốc đến ngọn. Sau đó, mới lấy dao nhỏ ngồi vót cho thật đều và nhẵn.

Khi tre đã vót xong, tre già thường giòn, dễ gẫy, phải bỏ dây tre vào một chiếc nồi lớn đem luộc: Không sợ đứt, rất nhẹ, diều thả lên không sợ bị võng dây… Con diều đã làm xong rồi, dây diều cũng đầy đủ. Nhưng nếu có một chiếc diều đẹp thả lên cao mà không có tiếng sáo kèm theo thì có khác nào như một giai nhân xinh đẹp mà lại mắc tật... câm?

Sáo là những ống tre to nhỏ được gọt giũa kỹ lưỡng, hai đầu có gắn hai cái “miệng sáo’’ trông tựa hồ như miệng cái nhạc ngựa để khi gió thổi vào thì sẽ phát ra tiếng kêu vi vu trầm bổng... Muốn làm sáo diều, ống tre phải chọn ở những thân tre già, còn hai miệng sáo thì dùng thứ gỗ mỏ. Tre già gỗ mỏ vốn chịu đựng được mưa nắng, không sợ bị co giãn sứt mẻ.

Những người sành chơi diều sáo khi xưa phân biệt bốn loại âm thanh của sáo: Chim, còi, đẩu và cồng. Sáo chim người ta không buộc vào diều thả lên mà buộc vào chim bồ câu để thả thi trong những ngày hội hè. Sáo còi thì có tiếng kêu the thé và kéo dài. Sáo đẩu phát tiếng kêu ngân nga vo vo và đều đều. Tiếng sáo cồng lớn nhất, mạnh mẽ nhất, y hệt tiếng chiêng rền vang trong chốn ba quân.

Gay cấn

Mấy bữa trước ngày thi chính thức, người ta đã nô nức mang diều ra bãi đất cạnh ngôi chùa giữa đồng để thả thử, xem có gì khiếm khuyết thì sẽ kịp thời sửa chữa. Bãi đất này là bãi đất công cộng, thường ngày trẻ chăn trâu tụ họp ở đây để chơi đùa trong lúc trâu bò gặm cỏ.

Trên khắp bãi đất cũng như chung quanh đó rất xa không hề có cây cối vướng víu, do đó là một nơi thả diều thật lý tưởng. Sáng sớm ngày rằm tháng Tư, theo chương trình đã định, các vị bô lão đại diện cho tất cả các làng trong tổng kéo đến chùa cúng tế rất long trọng.

Chính buổi sáng hôm đó người ta mới lập danh sách những người có diều muốn được dự thi. Muốn dự thi không khó khăn gì, chỉ việc tới nói với vị chánh tế. Sau khi cuộc tế chấm dứt thì ông chánh tế lo việc kể tên những người dự thi diều vào một cuốn sổ. Thí sinh không phải mất một khoản lệ phí nào, chỉ phải tuân theo một điều lệ bắt buộc là mang diều dự thi của mình đến để trình diện.

Ông chánh tế điền tên thí sinh vào sổ xong, sẽ viết mấy chữ nho lên trên cánh diều bằng sơn để khỏi bị mờ. Lệ định chung là tới chính ngọ ngày hôm ấy thì khóa sổ. Tới khoảng 4h chiều khi trời đã nhạt nắng, các tay đua bắt đầu đem diều ra bãi. Tới đúng 5h chiều cuộc thi bắt đầu.

Ông chánh tế lần lượt phát số cho từng chiếc diều tùy theo số dự thi nhiều ít mà ông sắp đặt. Chẳng hạn năm nay có 20 diều dự thi, ông sẽ chia làm bốn chuyến, mỗi chuyến thi năm chiếc diều. Không bao giờ được quá con số năm cánh diều đâm lên trong cùng một chuyến, bởi nhiều quá thì các giám khảo sẽ khó nhận xét. Trong khi một chuyến diều sắp sửa được đâm lên, có một người đàn ông lực lưỡng, tay lăm lăm cái câu liêm, cặp mắt hau háu nhìn. Đó là nhân vật chuyên môn... cắt dây diều.

Những chiếc diều dự thi khi đâm lên mà đảo lên đảo xuống hoặc quay tít... sẽ bị vị cầm câu liêm kia cắt dây ngay lập tức. Chính vì lẽ đó mà điều lệ thả diều đã cấm ngặt các chủ diều không được cột diều bằng dây thép hoặc dây kim khí. Giờ phút quan trọng đã tới. Năm người năm diều đứng cách nhau đúng 10m, cùng giơ cao con diều của mình lên, và phía trước mặt đằng xa thì người kéo diều, cách khoảng năm chục thước. Diều thi cỡ lớn phải dài dây như thế mới lên được.

Muốn thả diều cho bốc phải biết lựa cơn gió. Gió mạnh thì đâm làm sao, gió nhẹ phải đâm cách nào... Nếu áp dụng đúng phương pháp diều sẽ bốc thật mau thật thẳng. Bằng không thì sẽ nhiều chuyện lôi thôi. Khi diều đã lên hết, các chủ diều phải từ từ nhử để đưa diều về một điểm ấn định trước rồi đóng cọc buộc đấy đợi cho tất cả diều dự thi bay lên hết rồi mới chấm điểm.

Ban giám khảo sẽ căn cứ vào lúc diều mới thoạt đâm lên, xem cách diều bay có thẳng hàng không, có thường bị chao qua chao lại không… Cuối cùng ban giám khảo đồng ý chỉ để lại ba cánh diều nào được xem là hoàn hảo nhất, thi nhau bay trên trời cao, và đợi đến sáng hôm sau mới tuyên bố kết quả.

Người ta còn phải để cả một đêm dài suy nghĩ và lắng tai thưởng thức tiếng sáo của ba chiếc diều kia, xem tiếng sáo nào vi vút hơn trầm bổng hơn, mới định ngôi cao thấp một cách công minh. Sáng hôm sau, trời vừa hửng nắng, mọi người sốt sắng tề tựu ở sân chùa nghe ông chánh tế và cũng là chánh chủ khảo cuộc thi thả diều tuyên bố kết quả.

Giải thưởng tuy không đáng là bao, nhưng ai cũng mong muốn được đoạt giải vì nó là niềm hãnh diện mà tất cả những dân chơi diều ôm ấp. Sau khi kết quả đã được tuyên bố, diều trúng giải cứ việc cột ngoài đồng cho bay như thế trong ba ngày ba đêm liền. Tới hôm thứ tư, người ta mới đem kéo diều xuống. Thông thường, diều nào chiếm giải nhất thường được mọi người xúm lại hỏi xin chủ diều một đoạn dây để lấy khước.

Ở tổng Hà Nam, còn có tục thi chọi diều. Diều chơi không cần phải đứng yên lặng, nếu không muốn nói là càng chao qua đảo lại bao nhiêu càng tốt, miễn đừng chao đảo xuống đất. Đồng thời, diều chọi cũng phải có những đặc tính là luôn luôn tuyệt đối tuân theo sự điều khiển của người cầm đây để có thể bất thần bốc tướng lên cao hoặc trên cao bổ nhào xuống như máy bay khu trục tấn công phá hoại diều địch.

Diều để chọi thường được buộc thêm ba cái đuôi ở phía sau dài 2-3m cho cân... Người ta thường tổ chức cuộc chọi diều vào những hôm có gió thổi lớn. Gió càng lớn, cuộc chọi diều càng nhiều hào hứng gay cấn. Muốn được dự cuộc chọi, hai diều phải bằng nhau, không cái nào lớn hơn cái nào. Trái với loại diều thả thi, diều chọi được vót nhọn hoắt ở đầu diều, hai bên cánh buộc thêm hai mũi dùi bằng tre vót nhọn dài năm phân tây.

Đó là ba món khí giới để tấn công diều địch. Ở tổng Hà Nam, điều lệ chọi diều được đặt ra như sau: Hai diều phải có kích thước y hệt như nhau vẻ cả chiều dọc lẫn chiều ngang; Có khí giới đều nhau; Dây thả diều dài bằng nhau; Diều phải phất bằng giấy bản thường, không được phết cậy, sơn, hoặc bất thứ nhựa gì khác (cốt để cho khí giới đối phương có thể đâm thủng được).

Diều chọi thường thả bằng dây đàn se bằng tơ tằm. Dây tơ tằm nhỏ, đanh sợi và rất bền. Thoạt đầu hai bên xem xét diều của nhau một cách kỹ lưỡng và cùng công nhận cả hai rất hợp điều lệ để chơi. Họ bắt đầu đâm diều lên cao trong cùng một lúc. Thả diều lên hết dây rồi, họ đóng cọc để đấy, đợi nắng bớt gay gắt. Cuộc chọi bắt đầu.

Trước tiên cả hai đều tìm cách thu ngắn bớt dây diều của mình lại. Đó là một miếng đòn thông thường của phép chọi diều, để bất thình lình khi đã lừa cho diều địch ở đúng phía trên diều của mình rồi thì thả dây ra, cho diều mình bốc lên đâm một đòn chí tử hầu đoạt phần thắng lợi trong chớp mắt. Nếu không tránh kịp miếng đòn này, diều địch sẽ bị đâm thủng một lỗ. Một lỗ rách là một điểm.

Nếu trong lúc giao đấu không diều nào bị hạ đo ván thì người ta sẽ mang diều xuống mà định hơn thua. Miếng đòn độc thứ hai của phép chơi diều là lối kéo diều mình đi chếch chiều gió để cánh nhọn tạt ngang làm thủng cánh diều địch. Đòn thứ ba là điều khiển cho diều từ trên cao bổ nhào xuống đâm thủng lưng đối phương…