Cách đây hai trăm bốn mươi mốt ngày, đúng ngày 20 tháng 4, ngày Phù tìm được thằng con trai bị thất lạc mấy năm trời, ngày mà con trâu nhà Phù sa hố buộc phải mổ. Đang vui chuyện tìm được con, Phù bảo vợ đằng nào trâu cũng đã ngã chi bằng mổ luôn, một là cúng tế tạ ơn trời đất thần sông thần núi, hai là đãi họ hàng làng bản, coi như cỗ mừng đón con.
Vợ Phù ngần ngừ một lát rồi gật đầu. Phù gọi anh em đến mổ trâu làm cỗ. Công việc hòm hòm, cỗ đã bày, người đã vào mâm thì một tốp dân quân của bản bắt được hai tên ăn trộm đang dong hai con trâu trên đường qua biên giới bán, trên đường về trình báo xã. Phù là trưởng bản nên tiện đường tốp dân quân dẫn hai tên trộm cùng tang vật vào báo cáo Phù luôn. Thấy cả người bắt lẫn người bị bắt run rẩy, lướt thướt, Phù biết cả đêm qua chẳng ai có gì bỏ bụng, lòng thương người trỗi dậy Phù mời tất cả vào mâm.
Phù không may.
Cỗ bàn ở vùng cao trò chuyện gặp gỡ trọng hơn ăn uống, đã ngồi vào bàn là mấy canh giờ trên giời dưới người. Chuyện từ lúc ánh mặt trời sắc như lưỡi dao xuyên gáy đến lúc ánh mặt trời chiếu ngang hông. Rượu vào lời ra. Rượu làm mềm chân mềm tay. Rượu khiến lòng hóa mật. Rượu dỡ bỏ ngăn cách, vứt nguyên tắc ra rừng…
Phù mang bát rượu đến từng mâm cám ơn người, cám ơn giời đất, thần rừng, thần núi. Đến mâm cuối cùng ở đầu trái, nơi hai kẻ ăn trộm bị trói đang ngồi trước mâm, hai thằng đều là con trai của lão Lý Vần Vương ở Sán Chải, cả hai đã mấy lần chạm trán Phù về tội trộm gà trộm chó, còn lần này là trộm trâu… Phù bực lắm, nhưng thấy hai thằng, ai gắp đưa vào mồm miếng nào được miếng ấy, ghệ bát rượu vào miệng lần nào được ngụm rượu ấy, Phù mủi lòng, với người Mông trói chân trói tay có nghĩa là hồn đã về trời chỉ còn xác vật vờ với đất. Phù dằn bát rượu xuống bàn:
- Hai thằng mày là chó chứ không còn là người nữa rồi. Chúng mày… chúng mày… mấy lần trước vì chuyện nhỏ tao tha cho, nhưng lần này chuyện lớn rồi, chúng mày phải vào tù, phải rũ tù hiểu không?...
Cả hai tên trộm trâu sợ hãi quỳ rạp xuống, lắp bắp:
- Dạ chúng em biết tội, chúng em xin đội ơn anh, đội ơn anh.
- Chúng mày biết thế là tốt, cố mà ăn mà uống đi, ngày mai không có nữa đâu.
Cả hai tên đều vâng dạ rối rít.
Phù mềm lòng, bảo anh dân quân cởi trói cho hai thằng tự do ăn uống, biết nhau cả rồi, có chạy đằng trời.
Phù đang hài lòng quay sang mâm rượu khác thì bỗng ngoài ngõ một đoàn sáu bẩy người lăm lăm gậy gộc, dao quắm, mã tấu, người nào cũng chân ngựa mồm quạ lao vào hét váng lên: "Trả lại người cho ta. Trả lại người cho ta".
Phù giật mình. Những người quanh những mâm cỗ cũng giật mình. Tất cả rào rào đứng dậy. Phù vẫy tay bảo bốn dân quân giữ hai tên trộm, bảo mọi người ấn nóng giận xuống bụng.
Hai tên trộm biết người nhà đến cứu liền chống cự quyết liệt. Đám người ùa đến thì hai tên thoát khỏi được mấy anh dân quân, một tên chạy vội về phía đồng bọn, một tên vớ cái dao quắm dựng bên hè nhằm đầu Phù bổ xuống. Phù lùi lại né sang một bên, nhát dao của kẻ đói lả cắm phập xuống đất còn hắn chúi nhủi, ngã sấp xuống mặt đất nhầy nhụa bùn đất. Một kẻ trong đám kích động kêu lên:
- Đánh chết người rồi, đánh chết người rồi.
- Đánh chết mẹ nó đi anh em ơi!
Một tên cầm mã tấu lao về phía Phù. Phù điên tiết giật con dao quắm trên tay một anh dân quân bổ xuống, tên cầm mã tấu đổ gục xuống, tiếng kêu "Chết người rồi", "Chết người thật rồi" váng lên.
Đám đông lao vào đánh đập cắn xé Phù, khiến anh phải cuống cuồng thoát khỏi vòng vây, lao thục mạng vào rừng. Sau anh váng lên tiếng súng nổ, tiếng la hét, tiếng chân chạy rầm rập, những âm thanh mang chết chóc đuổi theo rát rạt khiến anh như con nai đang làm mồi cho đàn sói đói.
Phù chạy cho đến khi tiếng la hét chuội đi rồi lặng hẳn anh mới dám ngồi phệt xuống thở dốc, lúc này anh mới có thời gian nghĩ tới thân phận của mình, tội chém chết người dù là tự vệ chính đáng vẫn là tội trọng. Tội trọng hơn nữa lại chém đúng vào nhà họ Lý. Nhà họ Lý có tám người đã được coi là đàn ông thì sáu người đã vướng vòng tù tội vì đâm chém người, vì buôn bán thuốc phiện. Phù dính tội chém chết con cả nhà họ Lý người do bị dồn đuổi tới đường cùng có thể được pháp luật nương tay nhưng chém chết người nhà họ Lý thì máu trả bằng máu là không tránh khỏi. Bởi vậy nên anh mới phải thoát thân bằng cách trốn chui trốn lủi.
Phù cay đắng thở dài, nghĩ đến đây hai trăm bốn mươi mốt ngày đêm cực nhọc đã trải trong rừng Phù vừa kinh, vừa thấy mình có thể yên phận, đành yên phận, song nghĩ đến tết là lòng Phù bỗng cồn lên như lửa đốt. Những ngày này người Mông khắp núi Hoàng Liên đang rộn rã không khí tết.
Người Mông vốn ăn tết sớm. Địa hình khí hậu khắc nghiệt khiến cả vùng mỗi năm chỉ cấy được một vụ. Tháng hai gieo ngô, gieo đậu, tháng bẩy thu ngô thu đỗ. Tháng tư gieo mạ cấy lúa, tháng chín, tháng mười gặt hái. Công việc nương ruộng cứ thế năm nọ sang năm kia, đời này sang đời khác lặp đi lặp lại nên cuối tháng mười, khi lúa đã vào bồ, nhà cửa sửa sang, lợp lại xong đàn ông có thể phủi tay ngồi uống rượu, gặp bạn bè, phụ nữ có thể ngồi xe lanh dệt vải, thi thố tài năng bằng những nét hoa văn trên nếp váy. Các đôi trai gái có thể tìm nhau hát đối, thổi đàn môi, kèn lá...
Dọc tháng mười một là lợn bị chọc tiết kêu vang khắp bản gần, bản xa. Tết người Mông nhà nào cũng mổ lợn, phân nhau mổ lợn. Thịt lợn được xả ra từng khổ dài, bóp muối, ướp rượu, hoa hồi và một số loại lá rừng chuyên ướp thịt, sau đó treo lên gác bếp làm thịt "cán bá". Lòng lợn non được làm sạch, dồi thịt nạc, ướp hoa hồi, thảo quả, vỏ quế làm lạp sường. Đến nhà nào ăn tết to hay nhỏ, giàu hay nghèo, khách nhìn những khổ thịt, dây lạp sường treo trên gác bếp sẽ đoán ra.
Nhưng đó là những năm trước đây, còn mấy năm đói kém gần đây thì mọi người coi chuyện tết xưa là cổ tích. Cổ tích nhưng nhà nào cũng phải mổ lợn. Con lợn trước đây đo bụng mười mấy gang tay, bây giờ đo bụng bốn năm gang tay cũng được, miễn có lợn mổ. Từ khi Phù bị nạn chắc chắn cuộc sống nhà Phù sẽ đảo lộn. Mất đi cây cột cái, liệu May có chống chọi được với bão tố bốn bề đổ xuống đầu? Liệu họ Giàng có quây lại lo toan cho gia đình anh như đã nhiều năm trong họ lành rách đùm nhau? Liệu nhà Phù có còn sót con lợn để May mổ dâng cúng tổ tiên?... Còn anh, năm nay anh sẽ đón cái tết đầu tiên trong rừng thế nào? Năm mới đến với anh liệu có rộng đường rộng cửa?...
Phù nhìn đăm đăm lên trần hang mà nhớ đến những tổ én rỗng không bám vào những cái đòn tay đỡ mái nhà của mình. Từ lâu anh coi én là loài vô tâm vô tư nhất trần đời. Khi những cơn gió bấc còn ngấp nghé ngoài biên ải thì nhà én, làng én đã tất bật di cư, chở che của mái nhà, hơi ấm của bếp lửa không níu nổi chúng, chúng ríu rít tập hợp, chúng lặng lẽ kéo đàn kéo lũ bay về phương Nam tránh rét. Mùa tiễn chúng bằng những cánh lá vàng chờ rụng, bằng đống củi từ mồ hôi công sức của trẻ, của già. Những con ngựa tiễn chúng bằng những cú lắc bờm, bằng tiếng hí dài buốt ruột. Rồi mùa xuân trở lại chúng lại vô tư quay về, vô tư khoe đàn, khoe tiếng rồi chờ ngày bay đi… Phù lắc đầu, buồn bã, loài én vô tâm là vậy song chúng còn có lối quay về, được quay về, còn anh, anh mong được vô tâm vô tư như chúng, nhưng có lẽ mong ước này như thả muối xuống suối, nếu bây giờ có đôi cánh anh cũng không dám bay về với ngôi nhà thân yêu của mình.
Phù kiểm lại gia tài đón tết.
Bốn con gà mái một con gà trống đã thuần, chưa thuần dành để sinh sôi nảy nở và nghe tiếng gáy của rừng; còn lại ba con, một con cho cúng tất niên, một cho ngày mồng một, một cho lễ cúng tiễn các thần linh, tổ tiên, ông bà cha mẹ về trời.
Trên giàn bếp năm mươi hai con dơi, hai mươi hai con chuột và những thỏi thịt nai, thịt gấu ăn no khói lửa chờ làm thức ăn cho Phù trước, trong và sau tết.
Sàn bếp chất đầy mộc nhĩ nấm hương đủ cho vừa làm thức ăn vừa ăn thay những hạt, gạo hạt ngô quý giá.
Kiểm đếm tài sản xong Phù thấy lòng vơi nhẹ, trong điều kiện có thể anh đã làm cho mình thành một người giàu có giữa rừng sâu, bây giờ chỉ phải bổ sung cho đống củi và những xâu mộc nhĩ. Củi nuôi lửa, nuôi anh qua những ngày giá rét, mộc nhĩ đang mùa, không lấy phơi nó sẽ rữa ra trong ẩm ướt.
Phù cài dao, vào rừng.
Chui vào mông lung mưa bụi Phù thấy lòng lâng lâng tết, đến bờ suối nghĩ thế nào anh lại men theo dòng suối ngược lên thác. Con thác trên thung lũng thiên đường nhỏ nhưng vẫn là thác. Vẫn dòng nước tung bọt trắng xóa như đuôi rồng đổ xuống vụng. Đuôi rồng này càng quẫy bật bao nhiêu thì vụng nước càng tĩnh lặng bấy nhiêu. Đuôi rồng đang khoe sức bỗng dưng như rót vào chỗ không cùng, tan hợp như không. Đuôi rồng khiến mặt vụng cuộn trào lên những vòng xoáy, khiến mặt vụng lúc nắng chiếu cũng như lúc trăng soi đều như sao như hoa.
Phù đã lên đến đầu thác.
Trước anh con nước mỏng mảnh nằm xoài trên mặt đá, hai bên bờ cây cối đang rục rịch chuyển mùa, trên bầu trời những đàn mây trắng nối nhau về thay thế những đám mây màu chì vần vũ. Trời se se lạnh, hơi ẩm toát ra từ da thịt của rừng hòa quyện với muôn giọt nước ly ti từ trên trời sa xuống làm cho cả núi rừng chìm trong một màu trắng đục. Trong vòng tròn mưa nắng cây cối đang thản nhiên sống, thản nhiên cho những mùa hoa mùa quả…
Phù xuống suối nằm xoài ra. Tâm hồn, thể xác được thả lỏng. Làn nước trong vắt mơn man, vuốt ve. Mắt mông lung dừng, không dừng giữa mênh mông xanh ngắt. Anh bỗng chùng lòng, giữa mùa tàn phai mà cây cối vẫn mỡ màng, xanh mướt khiến anh rưng rưng ơn trời ơn đất. Sinh ra, lớn lên trong sự sàng lọc nghiệt ngã của thiên nhiên, của đói rét, khổ cực, bệnh tật nên dường như người vùng rừng nào còn lại với dương gian cũng có sức đề kháng, cũng hiên ngang với thử thách của đất trời, giống như cây cối, mặc những ngọn gió lạnh buốt gầm gừ, quất tơi bời trên cây, trên cỏ, táp, luồn vào da, vào thịt, nhưng lớp da chai sắt kia vẫn cương lên chống đỡ ngoan cường. Cảnh vật, cây cối khiến Phù nhớ quay nhớ quắt làng bản, cha mẹ, vợ con.
Phù thương mẹ. Mẹ là người tần tảo suốt đời vì chồng vì con. Sáng nào cũng như sáng nào, mặt trời chưa dậy mẹ đã xong cơm nước rồi tất bật lên nương ra ruộng. Chiều nào cũng như chiều nào, lúc ánh nắng sảy chân ngã sấp xuống mặt đồi mới là lúc mẹ tất bật thu dọn cuốc cào, ghệ lưng cõng lù cở củi, con dốc quen lại được nhận những bước chân nặng nhọc, nắng cuối chiều không làm lưng mẹ còng thêm nhưng giục chân mẹ bước vội.
Phù thương bố, bố một đời trông cậy, thử thách, tin tưởng anh, vậy mà anh đã phụ lòng bố đến nỗi để đến nỗi thân mình phải tách khỏi làng bản họ tộc trốn tránh nơi rừng sâu núi thẳm.
Phù thương May. May trong sáng vô tư, May là người của công việc, May lúc nào cũng lấy bờ vai anh làm chỗ nương tựa, vắng anh May sẽ ra sao.
Phù thương thằng Sáng. Từ lúc thằng Sáng làm đốt tre đốt măng trong nhà anh đã rèn rũa, đã làm những gì có thể để nó trở thành một đứa trai Mông thời cũ thời mới, bây giờ không có anh nó mất đi một người bố, một người bạn nó sẽ ra sao...
Anh nhớ, anh thương…, những ngày không ra ngày đêm không ra đêm anh phải ghìm nén tình cảm nhớ thương vào lòng nên nhiều lúc như phải hứng những cơn đau tim hành hạ.
* * *
Sáng ngày Ba mươi tết.
Thường như phong tục đón tết của người Mông Phù bó mớ cành trúc làm chổi rồi quét lá lẩu từ trong hang ra cửa hang, gom lại rồi bốc vào lù cở mang về hướng mặt trời lặn đổ. Vừa đổ anh vừa lẩm bẩm khấn khứa: "Năm cũ qua đi, năm mới đến, tôi đổ rác rưởi về hướng mặt trời lặn để các thánh thần mang cái ốm, cái đau, cái tai họa đi cùng để tôi đón một năm mới mạnh khỏe, lên dốc có sức, xuống dốc có lòng...". Gió mơn man, mơn man, rừng núi xạc xào đáp lại lời khấn của Phù, trước mặt anh những giọt nắng bâng khuâng, hẫng hụt rơi xuống vách núi chênh vênh, dưới thung lũng dòng suối lững lờ, mệt mỏi trôi xuôi cho tròn phận sự.
Trong không khí vừa trang nghiêm vừa gần gũi của ngày cuối năm Phù lại nghĩ đến cái tết nhà anh mở Hội Gầu tào, đến cảnh năm ấy mang mong ước mưa bạc mưa vàng, mang mong ước có con nối dòng nối dõi cầm dao lên quả đồi sau nhà, dùng sống dao gõ nhẹ vào từng cây mai ấm bụi, tiếng ngân nga báo già báo non lọt vào tai cho anh biết cây nào sẽ đón được thần linh về. Rồi anh cùng người trong họ thận trọng ngả cây, hồ hởi khênh về. Rồi hai cây mai làm nêu được dựng lên. Rồi lễ hộ Gầu tào tưng bừng, náo nhiệt…
Phù nhìn ra ngoài cửa hang, ngoài đó anh đã treo ống nước lấy trên mỏ nước nóng và túm hạt cây rừng mời tổ tiên, ông trời bà đất, thần núi thần rừng thần suối về ăn tết, trong sâu thẳm lòng mình những lời nhắn gửi như lời khấn khứa của bố lại vang lên.
Chiều ba mươi tết.
Phù làm cúng tất niên, anh chọn một con gà trống được chăm bẵm từ cuối mùa mưa mang ra cửa hang vái đất vái trời, vái bốn phương tám hướng rồi mang vào cắt tiết. Anh vừa làm vừa lầm rầm lời mẹ kể. Mẹ bảo ngày xưa người và vật còn nói chung tiếng nói với nhau, một lần rết chúa muốn ăn ổ trứng đã lừa gà mái đến lấy xương gà sống là chồng của mụ bị người ta mổ thịt làm lễ. Nghe rết nói gà mái vội bay vụt đến chỗ đám người trong bản đang náo nức tụ họp. Đến nơi gà mái mới biết người ta đang làm lễ cảm tạ gà trống gọi được mặt trời cho muôn loài biết được sáng được tối. Gà mái thấy chồng yên ổn vội bay về thì ổ trứng đã bị rết chúa ăn hết, từ đó rết luôn luôn là kẻ thù của gà. Chẳng biết chuyện của mẹ có thật hay không song từ khi biết làm người tới giờ anh đã bao nhiêu lần chứng kiến cảnh rết thấy gà là đợi chết, và có lẽ do mấy con gà rừng anh nuôi đã khiến cho lũ rết không dám bén mảng vào hang.
Phù tỉ mẩn phết tiết gà lên mỏm đá, vách hang, bếp, lù cở, thuổng, hòm đựng quần áo mời muôn vật về ăn tết.
Phù bày lên bàn thờ được ghép từ cây vầu đặt trên mỏm đá những thứ lấy được của rừng của suối như buồng chuối chín, hoa chuối, quả vả nếp, con gà luộc, cá lam, ống vầu nước cùng những hạt muối cuối cùng rồi rưng rưng mời trời đất, thần linh, tổ tiên, ông bà cha mẹ về ăn tết.
Phù cầu xin trời đất, thần linh, tổ tiên, cha mẹ cho anh được sức khỏe dẻo dai như cây mây cây song, cứng cáp như cây sến cây táu, ngày được nhìn mặt trời mọc, đêm được nhìn thấy trăng soi.
Anh cầu khấn thần núi thần suối thần cây giúp cho cây cối cùng các con vật trong rừng sinh sôi nảy nở, cầu cho vợ con anh ở nơi xa được bình yên, cầu cho ngày vợ chồng bố con gặp mặt...
Phù vừa khấn vừa véo chiếc bánh bằng đất tượng trưng cho bánh dày lấy bốn viên nhỏ đặt lên chiếc bánh trên mâm thờ. Bốn viên tượng trưng bốn hướng Đông Tây Nam Bắc đậu trên tấm bánh lớn tượng trưng cho mặt đất rung rinh như mời như gọi. Không biết không có khói hương các thần linh, linh hồn của tổ tiên ông bà, cha mẹ có tụ hội, có hài lòng hay không song Phù thấy lòng thư thái như những cái tết quây quần cùng cả nhà.
Cúng xong Phù ra tảng đá thay giường ngả lưng trên cái đệm rêu thiếp đi. Trong mơ anh thấy ngôi trường nội trú vào buổi chiều đầy nắng. Trong vườn tăng gia của trường, bên những luống cải tươi tốt vồng lên, bọn cái Hoa cái Hồng thằng Lâm đang gánh nước, làm cỏ, bắt sâu, vun rau. Chúng vừa làm vừa trêu đùa nhau vui vẻ. Trên hai cái ổ nho nhỏ đặt trên cái chuồng gà có hai con gà mái đang nằm đẻ. Trước cửa chuồng gà Phù đang kiên nhẫn nhìn hai con gà chờ đợi.
Bỗng cậu thấy từ đít hai con gà tuồn ra những trứng là trứng. Cậu vui mừng nhặt những quả trứng tiên ấy cho vào lù cở. Lù cở trứng cứ đầy mãi lên. May mang chậu thau cơm nguội về, thấy lù cở trứng May ngạc nhiên thốt lên: "Úi giô, sao mà nhiều trứng thế". Phù vội bịt miệng May song không kịp, hai con gà đang tuồn trứng giật mình hóp đít lại rồi bay khỏi ổ kêu quang quác. Phù bực mình mắng May: "Đồ con lửng, về lúc nào không về lại về lúc này cơ chứ". Bị mắng oan May ngồi thụp xuống khóc dấm dứt. Phù ân hận loay hoay tìm cách dỗ May. Phù bỗng bịt mồm May, chỉ chỉ.
Trước mắt hai người hai con gà mái bay lên ổ rũ cánh, từ cánh của chúng những tờ tiền bay ra lả tả, khi chạm đất thì những tờ tiền biến ngay thành những quả trứng, hai người mừng rú lên, ôm nhau quay tròn. Hai người đang vui cười nhảy múa quanh đống trứng thì một con gà trống nhảy lên nóc chuồng gáy vang. Tiếng ò ó o váng lên khiến hai con gà mái dừng rũ cánh. Thấy mất của một cách vô lý Phù điên tiết bay vọt lên định bóp cổ con gà trống. Phù vừa chạm mái chuồng thì đã bị con gà đạp cho một nhát ngã xõng xoài, đau đớn.
Cú ngã làm Phù giật mình vùng dậy, bàng hoàng. Nhắm mắt định hình một lúc Phù mới biết mình đang nằm mơ, con gà tre nhốt trong cái hộp ghép bằng vầu nửa chuồng nửa lồng đang cất tiếng gáy. Phù nằm lại, nhắm mắt cho dư vị ngọt ngào của cơn mơ tiếp tục.
Trời đã về chiều, May và Phù cùng cưỡi chung một con ngựa, hai người thả nước kiệu trên cao nguyên, từng đám mây trắng đang quấn lấy chân hai người. Tiếng sáo Mông bên kia đồi vẳng lại: Gió về thổi lá cây bên khe/ Nếu ta là hạt mưa sương/ Ta xin tan trên bàn tay nàng/ Gió về thổi lá cây lật ngả ngiêng bên suối/ Nếu ta là hạt mưa sương/ Ta xin tan dưới bàn chân nàng... Hai người đi đến bên bờ vực, thấy cảnh trời mây, sông nuớc hùng vỹ Phù bảo May: "Mình xuống đây nghỉ đã em.".
May như bừng tỉnh, cô gật đầu. Phù buông tay May ra, May nhẹ nhàng nhảy xuống ngựa. Phù xuống ngựa, xuỳ xuỳ cho ngựa ra gặm cỏ rồi ngồi xuống bên May. Phù vừa ném thia lia xuống mặt vực, vừa hỏi: "Bao giờ thì mình được về bên nhau đây?", May phụng phịu: "Cái đó thì do anh, em biết thế nào được.", Phù thở dài, đăm chiêu: "Trăng tỏ phải có sao, đằng này trăng đằng trăng sao đằng sao, mình không sao lay chuyển được ý của bố", May thở dài: "Nước nóng thổi mãi cũng nguội thôi anh ạ.". Chợt đằng xa bố Phù dắt con ngựa đang lặc lè thồ củi đi lại, cả hai ngồi chết trân. Bố Phù đi ngang qua, ông hừ lên một tiếng rõ to rồi quất roi cho ngựa lồng lên. Cả hai chết lặng nhìn xuống núi, nơi đám mây mù bò lên trùm dần núi đồi cây cỏ.
Phù giật mình tỉnh dậy, bàng hoàng, mồ hôi tóa ra, anh nhắm mắt định hình hồi lâu, vươn vai cho tỉnh ngủ rồi nổi lửa đùng đùng. Ngọn lửa làm lòng hang sáng bừng lên. Lửa sáng nhưng lòng Phù chưa sáng, thực tại day dứt, đau đớn vẫn khiến anh như ngồi trên tổ kiến lửa. Tội chém chết người dù là tự vệ chính đáng vẫn là tội trọng. Tội trọng hơn nữa lại chém đúng vào nhà họ Lý. Nhà họ Lý có tám người đã được coi là đàn ông thì sáu người đã vướng vòng tù tội vì đâm chém người, vì buôn bán thuốc phiện. Tội chém chết người do bị dồn đuổi tới đường cùng có thể được pháp luật nương tay nhưng chém chết người nhà họ Lý thì máu trả bằng máu là không tránh khỏi. Bởi vậy nên anh mới phải thoát thân bằng cách trốn chui trốn lủi. Hai trăm năm mươi hai ngày qua núi rừng hang hốc đã che chở, nuôi nấng anh, ngày mai là ngày khởi đầu của năm rồi, năm mới sẽ dẫn dắt anh về đâu đây?...
Phù lắc lắc cái đầu bù xù một cách tuyệt vọng rồi mệt mỏi đứng dậy lại chỗ treo cái hòm đựng quần áo khăn mũ. Cái hòm từ hạ xuống, Phù bê nó ra bếp. Từ ngày trốn chạy, lấy lòng cái hang này làm nơi ẩn nấp những thứ được cất trong cái hòm chỉ được sờ bằng mắt, bây giờ nó mới được sờ bằng tay. Anh run run mở hòm, bộ quần áo còn nguyên màu chàm cùng khăn mũ như mời anh đi dự hội. Anh nhấc từng thứ ra đặt lên mô đá, chợt mắt anh sáng lên, dưới đáy hòm là chiếc sáo bố làm cho, nó đã theo anh suốt mấy năm học ở trường nội trú. Anh lấy vợ, rồi làm công tác xã, công việc cuốn đi nên tiếng sáo cũng lúc nhặt lúc thưa, nhưng nó vẫn bền bỉ bám anh như mõ bám cổ trâu. Khi chạy trốn anh đã vơ vội mấy bộ quần áo trong tủ cho vào lù cở, ai ngờ mấy sợi tua ở đầu sáo đã bám theo. Rồi nó được chui vào trong quần áo khăn khố anh cất kỹ chờ ngày nào đó được trở về ra mắt vợ con, dân bản, giờ vừa trông thấy nó quá khứ êm đềm đã náo nức trở về.
Con gà tre lại cất tiếng gáy, Phù nhìn ra cửa hang, qua ánh sáng mơ mờ ảo ảo khu rừng chìm trong tĩnh lặng đang thành hình thành dạng báo hiệu một ngày mới bắt đầu. Phù mặc quần áo mới, quàng khăn, đội mũ chỉnh tề rồi cầm sáo, xách cái lồng nhốt con chim đại bàng ra cửa hang. Con chim vua của các loài chim nhìn anh chờ đợi. Anh chần chừ một lúc rồi thận trọng bắt con chim ra vái bốn phương tám hướng rồi tung trả nó về với trời xanh. Con đại bàng lượn quanh một vòng như chào, như trả ơn người có công cứu nó rồi bay vút vào không trung.
Phù thoáng ngẩn ngơ với cây sáo đã bóng năm bóng tháng, bóng dấu tay anh. Để có được cây sáo này, ngày bắt đầu rời núi rừng Hoàng Thu xuống huyện vào học trường nội trú bố đã dắt Phù lặn lội dọc ngang mấy cánh rừng trúc tận chân núi Hoàng Liên. Đi theo bố cái đầu Phù lúc nóng lúc lạnh, Phù không hiểu bố lấy trúc làm gì mà nhiều thế, lại còn chọn kỹ như chọn ngựa ngoài chợ nữa. Làm khèn thì không phải, bởi loại trúc to cỡ nửa cổ tay thế này thì chỉ có làm khèn trưng bày ở triển lãm dưới huyện. Làm sáo thì được, nhưng làm nhiều sáo thế để làm gì…
Khi ba mươi sáu đoạn trúc vàng óng nằm yên trong hai cái lù cở bố mới thở phào. Phù theo bố khoác những ống trúc ra khỏi cửa rừng. Rồi xuống dốc, mây quấn quýt trên đầu, gió u u đuổi theo lù cở. Rồi lên dốc, suối róc rách leo theo. Đến lúc những tia nắng mặt trời chán làm mũi dao xiên gáy thì hai bố con về đến nhà. Ghệ cái lù cở trúc xuống cạnh bếp, rít xong ba điếu thuốc đến tụt nõ xong bố mới nhắm mắt mơ màng: "Bố sẽ làm một cây sáo Mông xứng đáng để con mang xuống huyện khoe với bạn bè.".
Phù ngây thơ chạy vào trong buồng lấy cây sáo của mình ra: "Thì con cũng có một cây sáo rồi mà bố!", "Cây sáo ấy của con chỉ vang được tiếng ở nhà ở bản thôi, con phải có một cây sáo đem được tiếng rừng tiếng núi, tiếng người Hoàng Liên bay đến cuối dòng sông. Giấc mơ của bố làm cho Phù cảm động, mừng rỡ. Suốt mấy ngày Phù bên bố, xem bố kỳ cụi khoét lỗ, thử từng ống trúc, đến khi ba mươi lăm ống chẻ làm củi, cái lưỡi lam bạc quý giá đặt yên vị vào ống còn lại bố mới đưa cho Phù.
Phù thở dài, nâng niu cây sáo.
Lần đầu tiên Phù bước lên sân khấu của nhà trường. Lúc được các thầy cô chọn tiết mục thổi sáo Phù đã hồi hộp đến trắng đêm, nhìn ai cũng thấy gần, thấy ngại. Lúc ngoài cánh gà sân khấu Phù đã tim đập chân run, tai ù đi. Nhưng khi ra đến giữa sâp khấu, cây sáo đưa lên miệng là Phù không còn biết đến ánh đèn măng sông sáng hay không sáng, người xem ở dưới đông hay không đông, lúc này cậu chỉ biết làm sao cho những âm thanh của núi rừng, mây, suối, chim chóc và hồn người Hoàng Thu vút lên.
Khi Phù ngừng thổi, cây sáo tuột tay rơi xuống sàn, Phù cúi nhặt rồi chạy vội vào cánh gà ôm lấy cô giáo khóc nức lên. Dưới sân bãi người xem lặng đi rồi sóng vỗ tay ào lên từng đợt. Tối ấy cô giáo hỏi Phù: "Tại sao khi tiếng sáo dứt em lại khóc?", Phù thật thà: "Em cũng không biết nữa, tiếng sáo dẫn đường em đi, tiếng sáo dứt em không biết đường đi nữa", cô giáo xoa xoa mái đầu khét nắng của Phù: "Em có tâm hồn nghệ sỹ đấy. Sau này tiếng sáo sẽ đưa em ra khỏi dãy Hoàng Liên và đi tới chân trời đấy.". Phù đã ra khỏi dãy Hoàng Liên, song lại quay về, đó là lần anh cùng đoàn văn nghệ của huyện đi dự liên hoan văn nghệ quần chúng của tỉnh, sau đó được chọn đi dự ở Trung ương.
Phù đã mang huy chương vàng, giấy khen về khoe thầy cô, bố mẹ. Rồi tiếng sáo nhặt thưa. Rồi cây sáo theo anh vào thung lũng Thiên Đường. Phù đưa cây sáo lên môi, âm thanh mang tâm tư tình cảm với nơi mình sinh ra tuôn trào như dòng suối. Sáo ngừng, Phù mang tâm trạng náo nức tết ra suối múc một ống nước, chặt một cánh lá để cắm bang rồi về hang để chuẩn bị cho việc cúng đón năm mới. Vừa làm anh vừa đảo mắt lên nơi có cái lồng rỗng không từng nhốt con đại bàng và tin rằng một ngày nào đó nó sẽ trở lại với người đã cứu sống và nuôi dưỡng nó, nó cũng như anh, sẽ có ngày anh trở về với vợ con, họ hàng làng bản, dù ngày đó có có cay đắng đến đâu.
Tags:
